Për ta provuar se është më e përparuar dhe më e zhvilluar kemi analizuar tre tregues: Shkallën e copëzimit të tokës bujqësore, shkallën e mekanizimit dhe subvencionet. Shqipëria duhet ta marri si shembull Kosovën në sektorin e zhvillimit të bujqësisë, dhe jo vetëm, por edhe në krijimin e kompanive aksionere në fushën e nxjerrjes dhe të përpunimit të pasurive të pa rikuperueshme.
Së pari: Copëzimi ose fragmentarizimi i tokës arë, i cili erdhi si pasojë e hartimit jo me këndvështrimin e ekonomisë së tregut, e zbatimit të keq, të nxituar dhe të papërgjegjshëm të Ligjit Nr. 7501, datë 19.7.1991, Për privatizimin e tokës bujqësore. Për mendimin tim ky është një ligj i cili duhet të rishikohet sa më shpejt sepse zbatimi i tij në këto 30 vite ka bërë që ekonomia bujqësore shqiptare të mbetet një ekonomi primitive e bazuar kryesisht në punimet me dorë dhe me kafshë. Copëtimi i tokës bujqësore në miliona parcela i ka hequr çdo mundësi bujqësisë shqiptare për të rritur shkallën e mekanizimit. Ka ardhur koha e krijimit të Kooperativave Bujqësore të tipit kapitalist.
- Si është e parceluar toka bujqësore në Shqipëri?
Në Shqipëri rreth 98% janë ferma familjare të vogla. Në 2009 ka pasur 353486 ekonomi me aktivitet, 86% e tyre me bimë dhe blegtori. Numri i tyre ka ardhur në rritje. Numri parcelave për fermë ka qenë 4.1, sipërfaqeja mesatare për fermë 1.14 ha. Totali parcelave të mbjella me bimë arash 1,434,086.00. Nëse përfshijmë edhe parcelat me pemishte, ullishte, vreshta dhe agrume atëhere ky numër kalon 2 milionë, numër i frikshëm ky nëse vendosim para shkallën e mekanizimit dhe mundësinë e rritjes së rendimenteve të produkteve. Në Shqipëri:
-20% ose 70697 ferma kanë < se 0.5 ha tokë.
-25.6% ose 90492 ferma kanë 0.6 > 1 ha tokë, kështu,
-45.6% ose 161189 ferma kanë deri 1 ha tokë.
-40.4% ose 142808 ferma kanë nga 1.1 deri në 2 ha dhe
-14% ose 49489 ferma kanë mbi 2 ha tokë. Kjo do thotë që 86% e fermerëve nuk dalin në treg ndërsa janë aktivë në treg vetëm 14%.
Madhësia e fermave në vitin 2009(Vjetari MBUMK 2009)
| Ha | Total | % | |
| 1 | 0.1- 05 | 88537 | 25 |
| 2 | 0.6- 1 | 91839 | 26 |
| 3 | 1.1- 2 | 129294 | 36.6 |
| 4 | 2.1 + | 43817 | 12.3 |
| 353486 | 100 |
Sa duhet të jetë madhësia e fermës bujqësore që të rezultoi me fitim?
Ekspertët kanë konkluduar se fermat deri në 1 ha janë shumë të vogla dhe nuk mund të prodhojnë për tregun. Fermat midis 1 ha dhe 2 ha kanë mundësi më shumë, por gjithsesi edhe këto mund të konsiderohen shumë të vogla, ndërsa fermat mbi 2 ha kanë mundësi dhe mund të jenë të vlefshme, nëse kanë të kombinuara llojin e aktivitetit bujqësor, njohuritë dhe cilësinë e tokës.
Si konkluzion mund të thuhet se “një fermë duhet të jetë të paktën 3 ha, ose më e madhe në rastin e perimeve ose frutave që të prodhojë për treg”. Nga të dhënat statistikore të Ministrisë së Bujqësisë, vetëm 1.1% e fermave në vend ose 3918 në total, janë shumë të mëdha, me mbi 10 ha ose më shumë. Duke i kategorizuar si të mëdha fermat mi 2.1-10 ha rezulton se, vetëm 14% e fermave kanë potencialin për të qenë të orientuara drejt tregut për kulturat bujqësore. Tre të katërtat e familjeve gjenerojnë të ardhura të ulëta nga bujqësia, shumë më poshtë se kufiri i fermës ekonomikisht të qëndrueshme. (Hoxha E, Kontraditat e bujsësisë,17.4.2021).
- Si është e parceluar toka bujqësore në Kosovë?
Toka bujqësore në Kosovë është më pak e parcelizuar se në Shqipëri. 74.2% të sipërfaqes e kanë 30% e fermerëve. Kanë mbi 2 hektar deri në 5 hektar tokë. Këta fermerë me këtë sipërfaqe toke supozohet që dalin të gjithë në treg.
Të dhëna mbi madhësinë e fermës në Kosovë.(ASK-Anketa e ekonomive bujqësore 15, 16, 17, 18, dhe 19)
| Madhësia e fermës | Tokë e punue shmeHa | Ekonomi bujqësore | Tokë/ fermë |
| 0≤ha<5 | 5929 | 32020 | 0.185 |
| 0≤ha<1 | 12065 | 18355 | 0.657 |
| 1≤ha<2 | 30123 | 23022 | 1.308 |
| 2≤ha<5 | 65202 | 24231 | 2.691 |
| 5≤ha<10 | 39533 | 6013 | 6.575 |
| 10≤ha<20 | 16013 | 1203 | 13.311 |
| 20≤ha<30 | 5146 | 245 | 21.004 |
| ha≥30 | 13016 | 200 | 65.080 |
| 187027 | 105289 | 1.776 | |
| 2≤ha<5 | 65202 | 24231 | 2.691 |
| 5≤ha<10 | 39533 | 6013 | 6.575 |
| 10≤ha<20 | 16013 | 1203 | 13.311 |
| 20≤ha<30 | 5146 | 245 | 21.004 |
| ha≥30 | 13016 | 200 | 65.080 |
| 138910 | 31892 | 4.356 |
Kosova ka vetëm 105289 ekonomi bujqësore ose 29.7% të numrit të ekonomive që ka Shqipëria. Tokë për fermë ka 1.4 ha nga 1.14 ha që është në Shqipëri. Shqipëria është vendi me më pak tokë bujqësore në Europë.
Në Kosovë 30% e fermerëve ose 31892 që kanë 74.2% të tokës në përdorim ose 138910 ha, me nesatarisht 4.35 ha tokë dalin në treg.
Në Shqipëri vetëm 14% e ekonomive bujqësore ose 49489 ekonomi mund të dalin në treg.
Kosova ka dy herë më shumë fermerë(ekonomi) ndaj totalit të fermave që dalin në treg sesa Shqipëria. Ky është një trgues domethënës për fuqinë ekonomike, mundësinë e përdorimit në shkallë të gjerë të mekanikës bujqësore, ujitjes, kullimit, aplikimeve shkencore në rritjen e aftësisë prodhuese.
Së dyti: Shkalla e mekanizimit, baza materialo-teknike ekzistuese e bujqësisë.
Shqipëria trashëgoi nga sistemi i centralizuar një bujqësi jo intensive, me mekanikë të prapambetur, por me një avantazh që nuk ekziston më sot. Kishte traktorë me goma në numër të pakët, kishte traktorë me zinxhirë DT-54 që plugonin tokën, zisa të vjetër kinez, plugje të prodhuar në vend, autokombajna, makina shirëse, trior, shnek, kultivatorë etj. E gjitha një mekanikë e vjetëruar që nuk mund ti përballonte dot nevojat e bujqësisë që ishin vazhdimisht në rritje.
Bujqësia para’90 kishte një sistem perfekt ujitje dhe kullimi, hidrovore, kolektor, kanale primare ujitje dhe kullimi që përshkonin gjith Ultësirën Perëndimore, aq sa nuk kishte asnjë vit ku të përmbyteshin tokat bujqësore ashtu siç përmbyten në kohën e sotme, thuajse çdo vit. Mbi 60% e tokës bujqësore ishte nën ujë. Në 2019 aftësia ujitëse e mundëshme 356706 ha, sipërfaqja faktike e ujitur 179178 hektar (50%).
Në të gjitha rrethet dhe ish kooperativat bujqësore ka pasur elektropompa dhe motorpompa për ujitje. Ka pasur rreth 600 rezervuar për ujitje etj. Sot nuk ka asnjë elektropompë dhe pjesa më e madhe e rezervuarve janë jashtë funksioni nga mungesa e kanaleve dhe bllokimi i shkarkuesve.
Në dispozicion të bujqësisë ishin dy fabrika të fuqishme të prodhimit të plehrave fosfatikë e azotik, Uzina e Superfosfatit në Laç dhe Uzina e prodhimit të nitrat amonit dhe uresë në Fier. Kishte një uzinë kimike në Durrës për prodhimin e pesticideve dhe insekticideve, etj. Sot nuk ka asnjë uzinë apo fabrikë të prodhimit të plehrave kimike.
- Çfarë baze mekanike ka sot në dispozicion të bujqësisë së Shqipërisë?
Baza mekanike për bujqësinë e Shqipërisë.(Vjetari Statistikor i Bujqësisë 2020)
| Traktorë me rrota | Minitraktorë | Makina mbjellëse | Motokorrëse | Autokombajna | Traktorë me zinxhir | Freza |
| 9771 | 5727 | 4187 | 2890 | 704 | 182 | 7624 |
- Çfarë baze mekanike ka sot në dispozicion të bujqësisë së Kosovës?
Baza mekanike e bujqësisë së Kosovës.(Rregjistrimi Bujqësisë 2014. Agjensia e Statistikave të Kosovës).
| Ek/ Traktorë | Ek/ Kombajna | Ek/ Kamioneta | Ek/rimorkio traktori | Ek/kositëse me traktor | Ek/kositëse vetlëvizëse | Ek/mbledhëse bari | Ek/mbjellse gruri |
| 66306/ 58898 | 1395/ 1831 | 3983/ 4348 | 37633/ 39387 | 11951/ 12335 | 2925/ 3048 | 7977/ 8189 | 3824/ 3923 |
| Ek/mbjellse misri | Ek/plug | Ek/lesë me dhëmbë | Ek/makinë për nxjerrjen e patateve | Ek/frezë përzjerëse | Ek/shpë rndarëse pleh mineral | Ek/lesë me disqe | Ek/lidhse duaj |
| 3244/ 3306 | 45867/ 48968 | 27559/ 27940 | 911/ 955 | 7297/ 7769 | 6272/ 6429 | 8322/ 8438 | 3080/ 3223 |
vijon
| Ek/zhveshse misri | Ek/Mikser për koncentrat | Ek/makinë mjeljeje | Ek/ngarkues ple stalle | Ek/ftohse qumështi | Ek/ inkubator zogjsh | Ek/mjaltë nxjerëse | Ek/ mbushs shishesh |
| 354/365 | 750/ 773 | 4837/ 5238 | 812/ 847 | 472/ 553 | 155/ 169 | 911/ 1003 | 54/ 60 |
| Ek/paisje rakie | Ek/spërkatëse gruri | Ek/spërkatës pemishte | Ek/pompa uji | Ek/cisterna uji | Ek/gjene rator |
| 581/ 591 | 3191/ 3263 | 6404/ 6792 | 6622/ 7341 | 1850/ 2019 | 6646/ 7211 |
Nga dy tabelat e mësipërme nxjerrim konkluzionin se shkalla e mekanizimit të bujqësisë së Kosovës është shumë më e lartë se në Shqipëri.
Traktora dhe minitraktora Kosova ka 58898 ose 43400 copë më shumë se Shqipëria.
Traktora për fermë Kosova ka 0.56 ose 1 traktor për 2 familje, Shqipëria ka 0.043 për çdo familje ose 23 familje një traktor me goma.
Autokombajna 2.6 herë më shumë, kamioneta 4348, rimorkio traktori 39387, etj
Bujqësia e Kosovës është një bujqësi e kompletuar me bazën mekanike, me fare pak ngjashmëri me bujqësinë shqiptare e cila është në gjendje më shumë primitive sesa të zhvilluar.
Së treti: Niveli i ulët i mbështetjes nga Shteti për bujqësinë dhe fshatin.
Në këtë pikë nuk ka nevojë të japim subvencionet për bujqësinë shqiptare sepse çdo ditë bëhen debate në media por po japim programin e qeverisë së Kosovës për vitin 2021. Mund të shikoni sesa ndryshime ka në koncept dhe në themel programi i subvencioneve.
Programi per Pagesat Direkte per vitin 2021, ne kuadër të të cilit janë përcaktuar dhe adresuar objektivat strategjike te zhvillimit të bujqësisë kosovare:
- Rritja e konkurrueshmëris dhe efektivitetit të prodhimit primar bujqësor;
- Rritja e të hyrave në fermë;
- Rritja e rendimentit;
- Zvogëlimi i importit;
- Permiresimi i cilësisë së prodhimit;
- Zvogëlimi i shpenzimeve të prodhimit;
- Rritja e kapaciteteve përpunuese;
- Intensifikimi i ekonomizimit të aktiviteteve bujqësore Në kuadër të Programit për Pagesat Direkte per vitin 2021, prioritet i veçantë iu është dhënë këtyre sektorëve:
| Nr | Sektoret qe do te mbeshteten permes pagesave direkte | Buxheti planifikuar për vitin 2021 |
| 21,626,000.00 € | ||
| 1 | Pagesat direkte per sipërfaqet e mbjellura te grurit dhe sasin e prodhuar/ dorzuar te grurit | 4,187,713.50 |
| 2 | Pagesat direkte për sipërfaqet e mbjellura të fares se grurit | 131,751.30 |
| 3 | Pagesat direkte për sipërfaqet e mbjellura të elbit | 39,108.60 |
| 4 | Pagesat direkte për sipërfaqet e mbjellura të thekrës | 17,361.00 |
| 5 | Pagesat direkte për sipërfaqet e mbjellura të tershërës | 117,509.40 |
| 6 | Pagesat direkte për sipërfaqet e mbjellura të misrit | 2,540,000.00 |
| 7 | Pagesat direkte për sipërfaqet e mbjellura të lulediellit | 3,610.80 |
| 8 | Pagesa direkte për vreshtat ekzistues | 1,842,870.00 |
| 9 | Pagesa direkte për verë të prodhuar dhe deklaruar zyrtarisht | 137,070.90 |
| 10 | Pagesa direkte për pemishtet ekzistuese | 1,119,719.90 |
| 11 | Pagesa direkte për sasin e dorzuar/shitur të frutave të mjedrës | 162,315.90 |
| 12 | Pagesa direkte për prodhimtarine e materialit fidanor të pemeve drufrutore dhe hardhise së rrushit | 47,508.12 |
| 13 | Pagesat direkte për siperfaqet e mbjellura me perime | 1,650,422.60 |
| 14 | Pagesa direkte për bimet miekesore dhe aromatike I BMA | 114,512.40 |
| 15 | Pagesa direkte për buiqesi organike | 412,231.20 |
| 16 | Pagesa direkte për primin e sigurimit bujqesor për kulturen bujqesore te miedres, molles, kumbullës, rrushit, dredhëzës, specit dhe arrës | 30,000.00 |
| 17 | Pagesa direkte për lope dhe buallica qumështore | 3,417,603.77 |
| 18 | Pagesa direkte për dele | 1,914,960.00 |
| 19 | Pagesa direkte për dhi | 206,112.00 |
| 20 | Pagesa direkte për bletë | 2,076,237.00 |
| 21 | Pagesa direkte për qumështin sipas kateg. te cilësisë | 758,792.20 |
| 22 | Pagesa direkte për pulat vojse | 333,175.61 |
| 23 | Pagesa direkte për thëllëza | 7,103.40 |
| 24 | Pagesa direkte për dosa në riprodhim | 23,340.00 |
| 25 | Pagesa direkte për therjet e raportuara të gjedhit | 14,580.40 |
| 26 | Pagesa direkte për akuakulturë | 20,393.00 |
| 27 | Pagesat direkte për viqat për majmëri | 300,000,.00 |
Njësitë e mbështetura përmes pagesave direkte në vitin 2019: 81516 hektarë, 225878 krerë, 204730 koshere, 1209917 pula, 435200 fidane, 898547 kg mjedër, 447990 kg peshk, 9734305 litra verë, 38664480 litra verë(k), 38664480 litra qumësht.
Shqipëria akordon subvencione sa gjysma e shumës që akordon Kosova. Tabela nuk ka nevojë për komente, ajo tregon për vlerësimin që qeveria e Kosovës i bën bujqësisë, pavarësisht se në PBB e Kosovës të ardhurat nga bujqësia zënë vetëm 8.1%.
Përfundimisht, sektori bujqësisë në Kosovë është më i përparuar dhe më i subvencionuar se në Shqipëri.
Prof.Dr. Alqi Naqellari
Pedagog në Universiteti Mesdhetar i Shqipërisë
