Flet Zv.ministrja e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Olta Manjani
Zv.ministrja e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Olta Manjani, e cila është pjesë e grupit të punës që po punon mbi ndryshimet që po bëhen në Ligjin e Sigurimeve, tha se rishikimi i skemës konsiston në zhvillimin e parimit të mjaftueshmërisë, duke siguruar përfitime më të larta, kryesisht për pensione nga skema e detyrueshme, si dhe për kategoritë më vulnerabël, si personat që përfitojnë pensione invaliditeti dhe pensione familjare.
Të gjitha problematikat me të cilat po përballet skema publike e pensioneve dhe zgjidhjet që po diskutohen…
Cilat janë qëllimet kryesore të ndryshimeve në Ligjin e Sigurimeve Shoqërore dhe çfarë pritet të sjellin në sistemin e pensioneve?
Ndryshimet kryesore në reformën që po studiohet për skemën e pensioneve konsistojnë në zhvillimin e parimit të mjaftueshmërisë, duke siguruar përfitime më të larta kryesisht për pensione nga skema e detyrueshme, si dhe për kategoritë më vulnerabël, si personat që përfitojnë pensione invaliditeti dhe pensione familjare.
Aktualisht, në skemën e pensioneve të invaliditetit janë shumë qytetarë që përfitojnë një masë pensioni të ulët edhe poshtë nivelit të të ardhurave që përfitojnë nga kategoria e invalidëve nga skema e shërbimit social.
Megjithatë, skema e pensioneve është një skemë që siguron mbulim universal, ku edhe individët e moshës së tretë, kur mbushin 70 vjeç, pavarësisht nëse nuk kanë kontribuar as edhe një ditë pune, apo nuk kanë përmbushur vitet minimale të përfitimit të pensionit (15 vite) përfitojnë një pension, atë që quhet pensioni social.
A mund të na përshkruani problematikat aktuale që ka sistemi i pensioneve në Shqipëri dhe si do t’i adresojë reforma që po diskutoni këto çështje?
Shqipëria po përballet me një plakje demografike të popullsisë, ku në bazë të parashikimeve do të ketë rritje të lartë në periudhë afatgjatë të raportit të varësisë së të moshuarve në gjykim edhe të nivelit të emigracionit në tri dekada të personave në moshë pune, nivelit të ulët të lindshmërisë, si dhe rritjes së jetëgjatësisë.
Shkalla e mbulimit të kontribuuesve në sistemin e pensioneve brenda popullsisë në moshë pune është e ulët.
Ndodhemi para fenomenit të mbulimit të skemës më të ulët me kontribuues dhe mbulimit të lartë me përfitues.
Problematikë e shtuar janë edhe periudhat e mbulimit me kontribute, nëse të gjithë individët që punojnë nuk kontribuojnë me vite të mjaftueshme për të përmbushur kushtin minimal të vjetërsisë prej 15 vitesh do të ushtrohet një presion i shtuar, duke rritur numrin e personave që do të gëzojnë një pension social.
Niveli i ulët i mbulimit me periudha kontributive ndikon drejtpërdrejt në nivele të ulëta të masave të pensioneve që përfitohen, fakt që gjykohet edhe nga niveli i pensionit mesatar, duke vlerësuar vetëm kategorinë e pensionistëve të rinj, të cilët nuk kanë periudha kontributive, kryesisht periudha pas vitit 1994.
Rreth 80% e pensioneve të reja, që lidhen, janë pensione të pjesshme, pra që nuk kanë plotësuar vitet e plota të përfitimit të pensionit (38 vite).
Nga ana tjetër, ne kemi një numër të lartë pensionistësh në raport me popullsinë, krahasuar me vendet e tjera, edhe për faktin se në vitet e para të tranzicionit dolën në pension 5-10 vjet më herët mijëra qytetarë që mbetën pa punë, si rezultat i kolapsit të sistemit të kaluar.
Si do të financohet kjo reformë dhe a do të ketë kosto shtesë për qeverinë?
Për financimin e reformës, duhen ndërmarrë masa më gjerë në faktorë si:
– Rritja e shkallës së fertilitetit
– Rritja e numrit të kontribuuesve duke forcuar edhe kontrollin e ushtruar ndaj subjekteve punëdhënës për uljen e informalitetit
– Rritja e pagës së deklaruar për pagimin e kontributeve.
Pas një veprimi gjithëpërfshirës në fusha të ndryshme, kostot shtesë të financimit të reformës nga qeveria do të jenë më të ulëta në periudhën afatgjatë.
A do të ketë ndryshime në kriteret për përfitim, si p.sh. vitet e punës me kontribute, apo edhe masa e kontributit për punëmarrësit apo punëdhënësit?
Aktualisht po analizohen disa parametra në gjykim të:
– rritjes së ritmit të rritjes së moshës së daljes në pension
– vjetërsisë minimale për të përfituar një pension
– moshës së përfitimit të një pensioni social
– formulës së përllogaritjes së përfitimeve për një përfitim sa më të drejtë në raport me jetën kontributive të zhvilluar nga individi në kuadër të përfitimit të një niveli të mjaftueshëm të të ardhurave.
-nivelit të kontributit për kategoritë punëmarrës apo punëdhënës
Gjithashtu, po merren në konsideratë dhe vlerësim edhe reforma më thelbësore të sistemit të pensioneve, të cilat mund të përfshijnë zhvillimin e një sistemi kontributiv me shumë shtylla për kontribuuesit e rinj.
Si do të ndikojë reforma në sektorin privat dhe në ekonominë informale, a ka plane për të nxitur më shumë njerëz të kontribuojnë në sistemin e pensioneve dhe si do të realizohen?
Sa shprehur edhe më parë, reforma nuk konsiston vetëm në realizimin e një reforme parametrike për ndryshim formule pensionesh etj., reforma do të konsistojë në ndërmarrjen e masave nga të gjithë aktorët përkatës për të nxitur numrin e njerëzve që do të kontribuojnë në skemë dhe për të ulur informalitetin.
Gjithashtu e rëndësishme është edhe zhvillimi i një fushate informimi dhe edukimi në fushën e pensioneve për punëdhënësit dhe punëmarrësit, ku dhe media si ju mund të luajnë një rol të rëndësishëm.
Si mund të mbrohen më mirë pensionistët nga ulja e përfitimeve, pasi në vitin 2023, afërsisht 55% e pensioneve ishin të pjesshme dhe vit pas viti, kriteret për pension të plotë po bëhen të paarritshme nga personat që dalin në pension?
Mbrojtja më e mirë për pensionistët e ardhshëm nga ulja e përfitimeve konsiston në mbulimin e më shumë viteve me sigurim, duke kërkuar të drejtat e tyre edhe kundrejt subjekteve punëdhënëse në realizimin e deklarimit për periudhën e punësimit, si dhe në deklarimin në nivelin real të pagave.
Kriteret e përcaktuara për pension në gjykimin tonë nuk janë kritere të paarritshme, pasi këto kritere janë vendosur në bazë të një analize konkrete, si dhe në bazë të zhvillimit të skemave të pensioneve edhe në raport me vendet e tjera, si dhe të faktorëve të zhvillimit të popullsisë, si rritja e jetëgjatësisë, rritja e periudhës së personave në moshë pune etj.
Megjithatë, në vazhdimësi nga qeveria janë ndërmarrë masa që për këtë kategori, në kuadër të rritjes së mjaftueshmërisë së të ardhurave, duke realizuar dhënien e bonuseve, indeksimin e pensioneve etj.
Sipas jush, a duhet të forcohet mbrojtja sociale për pensionistët për të shmangur varfërinë e këtij grupi të popullsisë?
Mbrojtja sociale duhet të forcohet, por do të theksoja faktin se mbrojtja sociale nuk nënkupton vetëm skemën e pensioneve.
Skema e pensioneve do të zhvillohet në kuadër edhe të mbrojtjes sociale, duke ruajtur parimet kryesore, veçanërisht atë kontributiv, si dhe një qëndrueshmëri financiare në afatgjatë, për të mos rënduar përtej brezat e ardhshëm.
Ndërkohë, shteti shqiptar ka edhe mekanizma të tjerë të ofrimit të mbrojtjes sociale për shumë kategori të tjera të cenueshme/ vulnerabël.
A është menduar për stimuj për të rinjtë, që të fillojnë të kontribuojnë sa më herët në fondet e pensioneve?
Aktualisht jemi në vlerësime dhe nuk mund të shpreh ende një përfundim, por po gjykohet duke ruajtur edhe të drejtat e të rinjve në lidhje me kur mund të quhen në moshë pune, duke ruajtur një balancë dhe drejtësi sociale.
A kanë ndryshuar projeksionet demografike që nga reforma e fundit e pensioneve të vitit 2014 dhe çfarë duhet të ndryshojë në raport me skemën aktuale?
Po, Shqipëria po përballet me një plakje demografike të popullsisë. Nga parashikimet në terma afatgjatë, popullsia nën moshën 25 vjeç ka tendencë në rënie, popullsia e të moshuarve pritet të arrijë në 43% të popullsisë, si dhe parashikohet se vetëm 40% e popullsisë në horizontin afatgjatë do të jenë popullsi në moshë pune.
Në raport me skemën aktuale nuk mund të shpreh një përfundim të prerë, por mund të shpreh faktin se po vlerësohen të gjithë parametrat dhe mundësitë për të zhvilluar një reformë të drejtë në zhvillim të parimeve bazë si mbulimi, mjaftueshmëria, qëndrueshmëria financiare dhe drejtësia e përfitimit të pensioneve, sipas kategorive të ndryshme, duke gjykuar problematikat sa u shpreha edhe më lart.
Lexoni edhe:
Pensionet reale u ulën me të paktën 8% gjatë dekadës
Postimi ” Çfarë do të ndryshojë në skemën e re të pensioneve ” eshte marre nga Revista Monitor.
