Që prej takimit të Shkupit, në 29 Qershor, në kuadrin e Forumit Ekonomik për Bashkëpunimin Rajonal, ajo që u quajt “Iniciativa për Ballkanin e Hapur” ose shkurt Ballkani i Hapur, ka hyrë më së miri në përditshmërinë e debatit politik. Mbështetësit, por edhe kundërshtarët, brenda dhe jashtë vendit, janë përplasur fortë për atë që synon të jetë kjo iniciativë, si edhe për përfitimet apo jo që do të sjelli. Nisma për krijimin e një “Mini Schengen-i Ballkanit” e ka zanafillën në vonesën e integrimit të vendeve të Ballkanit Perëndimor në Bashkimin Evropian. Vonesa, të cilat kanë sjellë ndoshta edhe zhgënjim të theksuar të qeverive dhe popullatës, kryesisht të Shqipërisë dhe RMV, duke patur parasysh vetot e njëpasnjëshme të Bullgarisë.
Por çfarë është “Ballkani i Hapur” dhe ku ndryshon nga bashkëpunimet e tjera ballkanike?
Duhet theksuar se “Ballkani i Hapur”, është mbështetur në bashkëpunimet e mëparshme rajonale midis vendeve të Ballkanit, ashtu si “Tregu i Përbashkët Rajonal”, “Zona Ekonomike Rajonale për Ballkanin Perëndimor”, “Marrëveshja e Tregtisë së Lirë të Evropës Qëndrore” (CEFTA) dhe “Strategjisë së Evropës Juglindore 2020” (SEE2020), të cilat bazohen në rregullat dhe parimet e BE-së. Por edhe pse objektivat e kësaj nisme janë të përafërta me atë të Tregut të Përbashkët Rajonal, synimi i saj është thellimi i procesit të integrimit ndër-rajonal në fushat ekonomike dhe sociale. Modelet e një bashkëpunimi të tillë janë të gjithë përdorura jo vetëm në Evropë, por edhe në rajone të ndryshme të botës, me synim shtysën drejt integrimit ekonomik rajonal. Shembull tipik mund të përmendim “Shoqatën Evropiane të Tregtisë së Lirë” (EFTA), e cila u krijua në vitin 1960 nga disa shtete, Austria, Danimarka, Norvegjia, Portugalia, Suedia, Zvicra dhe Britania e Madhe për të promovuar tregtinë e lirë dhe integrimin ekonomik. Objektivi parësor i saj ishte integrimi gradual i vendeve antare në Komunitetin Ekonomik Evropian, paraardhësin e Bashkimit Evropian.
Në thelb, “Ballkani i Hapur” u konceptua si një bashkëpunim për vendet e Ballkanit Perëndimor, edhe pse deri tashmë vetëm tre shtete janë pjesë e tij, Serbia, Shqipëria dhe RMV. Në qendër të tij është krijimi i një zone të përbashkët të lëvizjes së lirë të, kapitalit, mallrave dhe njerëzve. Rjedhimisht një prej objektivave fundore të tij është krijimi i lirisë për aksesin në tregun rajonal të punës. Kështu, tregu i punës do të ofrohet për të gjithë qytetarët e rajonit me të njëjtat kushte. Kjo synon rigjallërimin e tregut të punës duke lejuar shkëmbimin e eksperincës, rritjen e konkurrencës, si edhe përmbushjen e nevojave për specialitete të caktuara pune. Në të njëjtën kohë, për të lehtësuar qarkullimin e mallrave dhe njerëzve midis vendeve, kontrolli kufitar nuk do të ekzistoj më plotësisht, duke zeruar kohën e pritjes në pikat doganore.
Tre vendet iniciatore, kanë firmosur marrëveshjet e radhës për të vënë në jetë këtë nismë, edhe me takimin e fundit në Tiranë, ku u dakortësuan pesë marrëveshje në lidhje me aksesin në tregun e punës, skemat e identifikimit elektronik si edhe në fushën e bashkëpunimit për sigurinë e barnave veterinare dhe ushqimit. Por edhe pse, mbështetja kundrejt kësaj iniciative është e fortë nga treshja (Shqipëri, Serbi, RMV), ajo përballet me sfida të forta si në aspektin e brendshëm politik të vendeve ashtu edhe me mbështetjen ndërkombëtare. Për arsye të debateve të forta brenda vendit, rishtazi Qeveria Rama vendosi ta çojë për miratim publik nismën për Ballkanin e Hapur. Skepticizmi i qeverisë së Kosovës, që rrjedh nga e shkuara dhe problematikat e vazhdueshme të gjithënjohura me Serbinë, mund të sheshohej nëse nisma do të formatohej si një version i përmirësuar i CEFTA-s, ku të mund të ekzistonin edhe marrëveshjet bilaterale midis shteteve. Besimi i ndërsjelltë midis klasës politike të dy vendeve, do të çonte drejt përfitimeve bilaterale ekonomiko-sociale të shumë kërkuara edhe nga faktori ndërkombëtar por edhe nga vetë logjika e integrimit të vendeve drejt BE-së. Dy shtetet e tjera, Mali i Zi dhe Bosnjë-Hercegovina e shohin integrimin rajonal brenda “Tregut të Përbashkët Rajonal” duke mos shprehur entuziazëm të theksuar për përfshirjen në “Ballkanin e Hapur”. Akoma më tej, Bosnjë-Hercegovina edhe për arsye të konflikteve të brendshme ndër etnike, të shprehura edhe në institucionet e saj, e sheh integrimin rajonal si problem për pavarësinë e saj.
Nga ana tjetër, nisma përballet edhe me problematikat e njohjes ndërkombëtare, me aktorët e rëndësishëm ndërkombëtar si Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Bashkimi Evropian, nga njëra anë të japin sinjale pozitive dhe nga ana tjetër të theksojnë nevojën e përfshirjes e të gjashtë vendeve të Ballkanit Perëndimor për suksesin e saj.
Vendet e vogla, si edhe Shqipëria, të cilat përbëjnë edhe shumicën e vendeve të botës, që të munden të ushtrojnë një diplomaci ekonomike të suksesshme[4] do të duhet të kryejnë një përqasje të kujdesshme në mënyrë që të përballen me tensionet që krijohen prej:
- Përshtatjes së objektivave politike me ato ekonomike;
- Përshtatjes së metodave politike me ato ekonomike;
- Mënyrës se si qeveritë formatojnë brenda shtetit një pozicion të përbashkët;
- Mënyrës se si qeveritë i qasen kërkesës për ligjshmërinë demokratike, kontrollin dhe transparencën nga votuesit në mënyrë që të arrijnë mënyrën më të mirë ndërmjet rezultateve dhe llogaridhënies për pozicionet, që mbështesin dhe të veprimeve që ndërmarrin;
- Mënyrës se si qeveritë veprojnë me tregun dhe biznesin;
- Mënyrës se si qeveritë reagojnë kundrejt kërkesave të organizatave jo qeveritare dhe të grupeve të ndryshme të presionit nga shoqëria në përgjithësi.
Për sa më sipër, Shqipëria, duke parë rëndësinë e shtuar të diplomacisë ekonomike për promovimin e vendit në marrëdhëniet dy palëshe, rajonale apo shumëpalëshe do duhet që edhe në shëmbullin e vendeve të tjera të rajonit, të krijojë pozicionin e Zv. Ministrit me kompetenca të zgjeruara për ndërtimin e strategjisë, bashkërendimin dhe bashkëpunimin e politikave, planifikimin, koordinimin dhe zbatimin e diplomacisë ekonomike në shërbim të promovimit të interesave ekonomike dhe politike të vendit.
