Flet audituesi ligjor Julian Saraçi
Në një ekonomi ku informaliteti mbetet i lartë, audituesi ligjor Julian Saraçi paralajmëron se faljet e përsëritura krijojnë një precedent të rrezikshëm, duke dëmtuar drejtësinë fiskale dhe konkurrencën e ndershme.
E prezantuar së fundmi, me synimin për të krijuar lehtësi për formalizimin e ekonomisë, Paqja Fiskale mund të nxisë sjellje oportuniste te bizneset.
Për bizneset, sipas z. Saraçi është më e domosdoshme qëndrueshmëria fiskale sesa përsëritja nga përjashtimi i pagesës së detyrimeve.
A mendoni se nisma e “Paqes Fiskale”, e prezantuar në fund të muajit prill nga institucionet shtetërore, ka nxitur bizneset në përmbushjen e detyrimeve të tyre, apo ka shtuar pritshmëritë për falje, duke ndikuar në mospagimin e tyre?
Paqja fiskale, e prezantuar në fund të muajit prill nga institucionet shtetërore, në një ekonomi me nivele të larta informaliteti, është gjithmonë një ndërhyrje me efekt të dyfishtë: nga njëra anë mund të krijojë lehtësi për formalizim, por nga ana tjetër rrezikon të nxisë sjellje oportuniste.
Vetëm në maj të këtij viti, detyrimi shtesë tatimor arriti në 4.7 miliardë lekë, një tregues i qartë se premtimi për falje nuk ka nxitur pagesën, por përkundrazi ka ndikuar në rritjen e mospagimeve. Studimet e vazhdueshme të Bankës Botërore tregojnë se amnistitë jo në kuadër të reformave dhe shtetbërjes, e ulin ndjeshëm normën e përputhshmërisë ligjore vullnetare.
Kjo tregon se shumë biznese po presin përfitime pa përmbushur detyrimet, duke vënë në pikëpyetje efikasitetin e nismës.
Amnistitë fiskale, nëse nuk shoqërohen me reforma të thella dhe gjithëpërfshirëse dhe garanci se kjo është një masë e jashtëzakonshme, e humbasin funksionin edukues. Ato kthehen në një sinjal të gabuar që ndëshkon të ndershmit dhe shpërblen shmangësit.
Nisma duhet të bëhet vetëm si pjesë e një pakete më të gjerë fiskale dhe jo si mekanizëm elektoral.
Sipas jush, a ekziston rreziku që kjo nismë të krijojë një precedent, duke nxitur më tej mospagimin e detyrimeve nga tatimpaguesit në pritje të faljeve të ardhshme?
Precedenti është një nga efektet më të rrezikshme të politikave fiskale të përsëritura dhe të paqarta dhe jo në kuadër të proceseve integruese, shtetbërjes apo reformave gjithëpërfshirëse. Tatimpaguesit nuk sillen vetëm mbi bazë të detyrimeve ligjore, por edhe mbi pritshmëri të krijuara nga sjellja e institucioneve.
Nëse amnistitë bëhen çdo pak vite, siç ka ndodhur në Shqipëri ku janë miratuar 6 nga 9 propozime në 16 vjet, ato nuk shihen më si përjashtime, por si cikël i zakonshëm.
Në këtë mënyrë, shumë subjekte krijojnë strategji të qëllimshme mospagimi, duke konsideruar se një tjetër falje do të vijë sërish.
Kjo sjellje çon në krijimin e një klime të pasigurt fiskale për investitorët dhe penalizon bizneset që ndërtojnë sjellje të qëndrueshme financiare. Në mungesë të një parashikueshmërie fiskale, ekonomia vuan nga mungesa e planifikimit afatgjatë.
Për këtë arsye, gjykoj që po, ekziston një rrezik serioz që kjo nismë të kthehet në precedent të dëmshëm. Kjo është arsyeja pse amnistitë fiskale duhet të jenë të rralla, të mirëjustifikuara dhe të bazuara mbi reforma gjithëpërfshirëse.
Përndryshe, krijojnë një ekonomi të bazuar mbi negocim dhe paqëndrueshmëri dhe jo mbi ligj dhe baza të konsoliduara parimore.
Në aspektin më të gjerë të sistemit fiskal, cilat janë efektet e përsëritura të faljeve tatimore? A sjellin ato realisht përfitime për tatimpaguesit, apo krijojnë pabarazi dhe rrezikojnë disiplinën fiskale?
Faljet tatimore shpesh prezantohen si një mënyrë për të “pastruar të kaluarën”, si një valvulë shkarkimi dhe për të çuar përpara formalizimin, por kur bëhen shpesh dhe jashtë një kornize reformuese, efektet anësore janë mbizotëruese.
Amnistitë e përsëritura krijojnë një ndarje të padrejtë mes tatimpaguesve që paguajnë me korrektesë dhe atyre që presin falje.
Në terma të teorisë së drejtësisë fiskale, kjo përbën regresivitet të fshehtë, ku ata që paguajnë më shumë përballen me barrë disproporcionale, ndërsa shmangësit përfitojnë në mënyrë disproporcionale.
Kjo cenon besimin në sistemin fiskal dhe krijon një perceptim se ligji nuk zbatohet në mënyrë të barabartë për të gjithë.
Organizatat ndërkombëtare kanë qenë gjithmonë kritike, si p.sh. FMN dhe Moneyval paralajmërojnë se faljet e njëanshme, jo në kuadër të reformave të thella, përkeqësojnë konkurrencën, rrisin korrupsionin, deformojnë tregun dhe rrezikojnë pastrimin e parave.
Ne kemi nevojë për drejtësi dhe qëndrueshmëri fiskale dhe mbi të gjitha për respekt të ligjit për të gjithë, në mbrojtje të moralit të sistemit tatimor.
Duke marrë parasysh përvojat e mëparshme të faljeve fiskale në Shqipëri, si do ta vlerësonit këtë nismë nëpërmjet një analize kosto-përfitim?
Përvoja shqiptare me amnistitë tatimore ka treguar një model të përsëritur dhe joefektiv, që më shumë ka sjellë kosto sesa përfitime reale në afatgjatë.
Nga analiza e viteve të kaluara, nga viti 2009 dhe deri në 2025, Shqipëria ka kaluar nga një përjashtim fiskal në tjetrin në periudha parazgjedhore, duke goditur direkt moralin tatimor dhe duke i përdorur këto politika për qëllime elektorale dhe populiste.
Në mungesë të reformave, përfitimi afatshkurtër (rritje të të ardhurave të menjëhershme) është tejkaluar nga kostoja afatgjatë (zhbërja e disiplinës dhe drejtësisë fiskale).
Kostoja fiskale nuk është vetëm në të ardhurat e humbura, por edhe në krijimin e një spiraleje kërkesash të ngjashme, që deformojnë strukturën e të ardhurave buxhetore.
Më tej, krijohen shtrembërime në treg, ku bizneset që operojnë ndershmërisht janë më pak konkurruese ndaj atyre që ndërtojnë strategji mbi falje dhe informalitet.
Kjo nismë, në mungesë të një kornize reformash të plota dhe në kuadër të një qëllimi strategjik, ka më shumë kosto se përfitime. Vetëm një Paqe Fiskale e integruar në një proces të thellë reformues mund të justifikohet si instrument politikash publike fiskale dhe ekonomike.
Përndryshe, është një marrëveshje e heshtur me informalitetin dhe me të kaluarën.
A rezultojnë këto politika më shumë si lehtësuese afatshkurtra, apo si barriera për ndërtimin e një kulture fiskale të qëndrueshme?
Në pamje të parë, këto nisma paraqiten si zgjidhje pragmatike për të lehtësuar bizneset, por ndikimi i tyre afatgjatë në kulturën fiskale është vendimtar për të gjykuar vlerën reale.
Faljet e shpeshta krijojnë perceptimin se pagesa tatimore është një çështje negociate dhe jo detyrim ligjor.
Kjo dëmton në themel përpjekjet për të ndërtuar një kulturë pagese të përgjegjshme. Ato kthehen në barriera kulturore, sepse nxisin sjelljen e “pritjes për falje” në vend të pajtueshmërisë aktive me ligjin.
Shtetet me sisteme fiskale të zhvilluara (si p.sh. anglezët, nordikët apo gjermanët) ndërtojnë kulturën fiskale mbi tri shtylla: aplikim i barabartë, transparencë dhe drejtësi.
Çdo ndërhyrje që devijon nga këto shtylla ka ndikim afatgjatë në mënyrën sesi qytetarët dhe bizneset e shohin detyrimin ndaj shtetit.
Po, këto politika janë më shumë barriera sesa lehtësime. Një shtet që e përdor amnistinë si mjet të zakonshëm nuk mund të ndërtojë një sistem tatimor të besueshëm dhe të drejtë.
Ne kemi nevojë për drejtësi dhe qëndrueshmëri fiskale, dhe jo për përjashtime të përsëritura që dëmtojnë themelet e kulturës fiskale.
Rregulli i artë në këtë diskutim mbi politikat fiskale është që 1 vit çedukim kërkon 10 vite edukim për t’u kthyer në pikën zero dhe nuk e kemi luksin e kohës që të presim kaq gjatë.
Lexoni edhe:
Paqe fiskale, por me kosto
Postimi ” “Nga faljet rrezikohet të dëmtohet disiplina fiskale” ” eshte marre nga Revista Monitor.
