Prof.Ass. Klodian Muço
Gjatë dekadës së fundit, Shqipëria ka përjetuar një rritje ekonomike të fragmentuar, e cila nuk ka sjellë domosdoshmërisht zgjerim të mundësive për të zgjedhur qytetarët e vendit.
Nobelisti A. Sen thekson se zhvillimi i vërtetë i një vendi nuk matet vetëm me rritjen e Prodhimit të Përgjithshëm Bruto (PBB), por me zgjerimin e mundësive që u ofrohen njerëzve për t’u kuruar, shkolluar, punësuar dhe jetuar në një vend me dinjitet.
Rritja e vazhdueshme e çmimeve në vitet e fundit, e shoqëruar me një rritje anemike të pagave dhe pensioneve, ka çuar në rritjen e pabarazisë dhe përkeqësimin e cilësisë së jetës së qytetarëve.
Kjo situatë ka nxitur një valë të re emigrimi, ku të rinjtë dhe profesionistët largohen në kërkim të një të ardhmeje më të sigurt. Ky fenomen ka efekte të shumëfishta negative, nga plakja e popullsisë deri te mungesa e fuqisë punëtore të kualifikuar, duke dëmtuar perspektivën afatgjatë të zhvillimit të vendit.
Problemi i rritjes pa zhvillim të ekonomisë së vendit, sigurisht nuk është aspekti natyror apo gjeografik i Shqipërisë, por orientimi i politikave të zhvillimit. Historia ekonomike na tregon se vendet me qeveri të vogël, që investojnë në edukim, teknologji dhe institucione të forta, janë ato që kanë arritur sukses dhe zhvillim të qëndrueshëm. Estonia, Singapori dhe Zvicra janë shembuj konkretë se si një qeverisje e vogël, e përgjegjshme, me shërbime të dixhitalizuara dhe një treg të hapur, mund ta kthejë një vend të vogël në një histori suksesi.
Në Shqipëri, shumë reforma kanë qenë të paefektshme për shkak të mungesës së një vizioni afatgjatë. Konkretisht, në 12 vitet e fundit sistemi fiskal është ndryshuar mbi 12 herë. Kalimi nga sistemi fiskal proporcional 10% në sistemin progresiv e bëri vendin më pak konkurrues, duke humbur investime ndaj fqinjëve si Maqedonia e Veriut, Mali i Zi dhe Serbia.
Për shembull, në vitin 2012 Shqipëria kishte rreth 950 milionë euro investime të huaja, ndërsa në 2023 kjo shifër është rritur me vetëm 10%, krahasuar me rritjet 30-50% të vendeve fqinje. Pa harruar këtu që investimet e huaja në të kaluarën kanë qenë në sektorë prodhues dhe në energjitikë, tani i kemi kryesisht të fokusuar vetëm në sektorin imobiliar.
Një tjetër sfidë serioze është korrupsioni. Në vitin 2023, Shqipëria u rendit në vendin e 101-të në Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit, duke shënuar një përkeqësim nga viti 2012 kur renditej në vendin e 83-të.
Kjo tregon se reformat e premtuara për luftën ndaj korrupsionit nuk kanë arritur të reduktojnë fenomenin. Përvoja e vendeve nordike si Danimarka dhe Finlanda tregon se transparenca, dixhitalizimi i shërbimeve publike dhe rritja e përgjegjshmërisë institucionale, dënimi i rreptë i fenomenit, janë çelësi për ta luftuar korrupsionin në mënyrë të qëndrueshme.
Një problem tjetër madhor mbetet arsimi. Kudo në botë arsimi konsiderohet një nga tre shtyllat kryesore të zhvillimit ekonomik.
Në Shqipëri, ka ndodhur e kundërta, investimet në arsim kanë rënë nga 3.5% e PBB-së që ishin në 2012 në vetëm 2.8% në 2024 duke qenë larg mesatares së BE-së prej 5% që u premtua më shumë se një dekadë më parë.
Kjo ka sjellë një rënie të cilësisë së arsimit dhe një emigrim masiv të të rinjve, kjo e fundit ka ndikuar në plakjen dhe tkurrjen e popullsisë. Ndërkohë, Maqedonia e Veriut investon 4.5% të PBB-së në arsim, duke ofruar bursa dhe zhvilluar programe të posaçme për të mbajtur talentet brenda vendit.
Një vend që nuk investon në arsimin dhe aftësimin profesional të popullsisë së tij, nuk mund të presë një të ardhme të ndritur ekonomike.
Në këto kushte, pyetja që lind natyrshëm është: A ka shpresë që Shqipëria të bëhet një vend i denjë për të jetuar me familjen dhe të bëhet pjesë e Bashkimit Europian?
Përgjigja është po, por vetëm nëse Shqipëria ndërmerr reforma të thella dhe të qëndrueshme. Vendit i duhet një sistem fiskal i thjeshtë dhe i qëndrueshëm, që të nxisë investimet dhe të stimulojë formalizimin e ekonomisë.
Lufta kundër korrupsionit duhet të bëhet një prioritet, duke përdorur teknologjinë për të rritur transparencën dhe për të forcuar institucionet. Më e rëndësishmja, Shqipërisë i duhet një vizion afatgjatë që të përqendrohet në zhvillimin e një ekonomie të bazuar në njohuri dhe inovacion.
Qytetarëve u duhet kthyer dinjiteti duke përcaktuar me ligj një minimum jetik dhe duke e garantuar atë për çdo individ. Duhet bërë gjithçka e mundur që ata që kanë emigruar për një jetë më të mirë jashtë të kenë arsye për t’u kthyer në atdhe. Subvencionet në bujqësi duhet të jenë konkurruese me ato të vendeve fqinje, ndërsa teknologjia dhe inovacioni duhet të kthehen në motor të zhvillimit ekonomik.
Historia ka treguar se edhe vendet më të vogla mund të bëhen të mëdha ekonomikisht nëse ndjekin rrugën e duhur. Shqipëria mund të jetë një prej tyre, por vetëm nëse ka vullnetin politik dhe vizionin e duhur për ta bërë realitet këtë transformim.
Postimi ” Shqipëria në kërkim të zhvillimit ekonomik: Si të kthejmë krizën në mundësi ” eshte marre nga Revista Monitor.
