Nga Philippe Aghion, Simon Bunel dhe Xavier Jaravel*
Ndërsa gjithnjë e më shumë biznese po eksperimentojnë me inteligjencën artificiale (IA) dhe po vlerësojnë se si ajo mund të përfitojnë, debatet mbi ndikimin e saj te punonjësit janë intensifikuar. Në Shtetet e Bashkuara, shkëputja e dukshme midis rritjes së vlerësimeve të tregut të aksioneve dhe rënies së vendeve të punës (jo-bujqësore) të shpallura në total ka ushqyer narrativat mediatike mbi shkatërrimin e vendeve të punës për shkak të teknologjisë.
Pothuajse çdo javë ka tituj të rinj për kompani që përdorin IA për të kryer punë zyre, veçanërisht ato që zakonisht kryhen nga të sapodiplomuarit ose nga punonjësit në nivelet më të ulëta të karrierës. Sipas një raporti të publikuar këtë muaj nga Komiteti i Senatit Amerikan për Shëndetësinë, Arsimin, Punën dhe Pensionet, inteligjenca artificiale dhe automatizimi mund të zhdukin pothuajse 100 milionë vende pune në SHBA gjatë dekadës së ardhshme. Ata që shprehin këto frikëra madje i referohen ekonomistëve të njohur që argumentojnë se revolucioni i IA-së do të ketë vetëm efekte të moderuara mbi rritjen e produktivitetit, por ndikim të qartë negativ mbi punësimin, për shkak të automatizimit të shumë detyrave dhe profesioneve.
Autorët e artikullit nuk janë dakord me asnjërin prej këtyre qëndrimeve. Studimi i tyre i fundit tregon se situata është shumë më e ndërlikuar dhe aspak aq dramatike sa sugjerojnë këto narrativa pesimiste. Kur bëhet fjalë për rritjen e produktivitetit, inteligjenca artificiale mund të ndikojë përmes dy kanalesh të ndryshme: automatizimit të detyrave në prodhimin e mallrave dhe shërbimeve, dhe automatizimit të detyrave në prodhimin e ideve të reja.
Kur Erik Brynjolfsson dhe bashkëautorët e tij studiuan ndikimin e inteligjencës artificiale gjenerative te agjentët e shërbimit ndaj klientit në një kompani amerikane të softuerëve, ata zbuluan se produktiviteti i punonjësve që kishin qasje në një asistent IA u rrit me pothuajse 14% në muajin e parë të përdorimit, dhe më pas u stabilizua në një nivel rreth 25% më të lartë pas tre muajsh. Një studim tjetër gjen rezultate po aq të forta për një grup të gjerë punonjësish, ku punonjësit me produktivitet më të ulët përfituan më shumë në fazën fillestare, duke reduktuar kështu pabarazitë brenda kompanive.
Duke kaluar nga niveli mikro në atë makro, në një studim të vitit 2024, ne (Aghion dhe Bunel) janë shqyrtuar dy mënyra alternative për të vlerësuar ndikimin e IA-së në rritjen e mundshme gjatë dekadës së ardhshme. Qasja e parë e bazon analizën në paralelizmin midis revolucionit të IA dhe revolucioneve të kaluara teknologjike, ndërsa e dyta ndjek kornizën e bazuar në detyra të Daron Acemoglu.
Sipas qasjes së parë, u vlerësua se revolucioni i inteligjencës artificiale duhet të ndihmojë rritjen e përgjithshme të produktivitetit me 0.8–1.3 pikë përqindje në vit gjatë dekadës së ardhshme. Po kështu, duke përdorur formulën e Acemoglu, u vlerësua se IA duhet të rrisë produktivitetin mesatarisht nga 0.07 në 1.24 pikë përqindje në vit, me një vlerë mediane prej 0.68. Për krahasim, Acemoglu parashikon një rritje prej vetëm 0.07 pikë përqindje.
Për më tepër, kjo mediane duhet parë si kufiri më i ulët i mundshëm, pasi nuk merr parasysh potencialin e IA për të automatizuar prodhimin e ideve. Nga ana tjetër, vlerësimet nuk përfshijnë pengesat e mundshme për rritjen, veçanërisht mungesën e konkurrencës në segmente të caktuara të zinxhirit të vlerës së IA, të cilat tashmë kontrollohen nga “super-kompanitë” e revolucionit dixhital.
Po përsa i përket ndikimit të IA te punësimi? Në një studim mbi të dhënat e kompanive franceze të mbledhura mes viteve 2018 dhe 2020, përdorimi i IA lidhet pozitivisht me rritjen e punësimit dhe të shitjeve në nivel kompanie. Ky rezultat është në përputhje me shumicën e studimeve të fundit mbi efektet e automatizimit në kërkesën për punë dhe mbështet idenë se adoptimi i IA nxit fitime në produktivitet duke ndihmuar firmat të zgjerojnë fushën e veprimtarisë së tyre.
Ky efekt produktiviteti duket se është më i fortë sesa efektet e zhvendosjes së mundshme të IA (pra rastet kur inteligjenca artificiale zëvendëson detyra të caktuara të punonjësve dhe ul kërkesën për punë). Ndikimi i IA në kërkesën për punë është pozitiv edhe për profesione që shpesh konsiderohen të rrezikuara nga automatizimi, si kontabiliteti, telemarketingu dhe puna e sekreterisë. Sigurisht, disa përdorime të IA (si ato në sigurinë dixhitale) çojnë në rritje të punësimit, ndërsa të tjera (si në proceset administrative) kanë efekte të vogla negative. Por këto dallime duket se burojnë nga mënyrat e ndryshme të përdorimit të IA, e jo nga karakteristikat e vetë profesioneve.
Në përgjithësi, rreziku kryesor për punëtorët është të zëvendësohen nga punëtorë të tjerë në kompani që përdorin IA, dhe jo drejtpërdrejt nga vetë inteligjenca artificiale. Ngadalësimi i adoptimit të IA-së do të ishte kundërproduktiv për punësimin vendas, pasi shumë kompani do të konkurojnë ndërkombëtarisht me biznese që tashmë e përdorin këtë teknologji.
Ndërsa interpretimi i të dhënave tregon se IA mund të nxisë si rritjen ashtu edhe punësimin, realizimi i këtij potenciali kërkon reforma të përshtatshme politike. Për shembull, politika e konkurrencës duhet të garantojë që kompanitë “super yje” që dominojnë nivelet e larta të zinxhirit të vlerës të mos pengojnë hyrjen e inovatorëve të rinj në treg. Studimi tregon se përdoruesit e IA-së janë kryesisht kompani shumë më të mëdha dhe më produktive sesa ato që nuk e përdorin, gjë që sugjeron se ata që janë tashmë në majë do të jenë përfituesit më të mëdhenj të revolucionit të inteligjencës artificiale.
Për të shmangur përqendrimin e mëtejshëm të tregut dhe forcimin e pushtetit monopolistik, duhet të inkurajohet adoptimi i IA-së nga firmat më të vogla, gjë që mund të arrihet përmes një kombinimi të politikave të konkurrencës dhe atyre industriale, që përmirësojnë qasjen në të dhëna dhe kapacitetet kompjuterike. Për të maksimizuar potencialin e IA-së për punësim dhe për të minimizuar efektet e saj negative ndaj punëtorëve, akses i gjerë në arsim cilësor, bashkë me programe trajnimi dhe politika aktive të tregut të punës, do të jenë thelbësore.
Revolucioni i ardhshëm teknologjik tashmë ka nisur. E ardhmja e tërë vendeve dhe ekonomive do të varet nga gatishmëria dhe aftësia e tyre për t’u përshtatur me të.
* Philippe Aghion, fitues i Çmimit Nobel në Ekonomi 2025, është profesor në Collège de France dhe në London School of Economics, si dhe bashkëpunëtor në Centre for Economic Performance. Simon Bunel është ekonomist në Banque de France. Xavier Jaravel është profesor ekonomie në London School of Economics.
© Project Syndicate, 2025.
www.project-syndicate.org
Postimi ” Si po e ndryshon Inteligjenca Artificiale rritjen ekonomike dhe tregun e punës ” eshte marre nga Revista Monitor.
