Ideja se Europa është armiqësore ndaj sipërmarrësve, dikur do të tingëllonte qesharake. Në kulmin e saj në shekullin XVII, oreksi për kapital i kompanisë Dutch East India, ishte aq i pangopur, sa që çoi në shpikjen e bursës.
Në fund të shekullit XX, u themeluan kompani gjigante si L’Oréal, që sot është kompania me të ardhurat më të larta në fushën kozmetike dhe firma daneze AP Moller Maersk, linja më e madhe e transportit me kontejnerë. Në të njëjtën kohë kanë lindur edhe shumica e firmave gjermane Mittelstand, që sot punësojnë më shumë se gjysmën e të gjithë punëtorëve të vendit.
Ndoshta nuk është aq befasues fakti që një kontinent i shkatërruar nga dy Luftëra Botërore, prodhoi shumë më pak biznese të destinuara për rritje të lartë, në gjysmën e dytë të shekullit XX. Por Europa nuk e rifitoi kurrë oreksin e saj për krijimin e një biznesi me rritje të lartë. Në tre dekadat e fundit, Amerika ka krijuar katër gjigantë – Google, Amazon, Tesla dhe Facebook (i njohur tani me emrin Meta), vlera e të cilëve ka kaluar shifrën 1 trilion dollarë.
Ndërkohë, asnjë nga korporatat e reja europiane nuk është rritur deri në 100 miliardë dollarë. Skype, një kampion i viteve 2000, u ble nga Microsoft në vitin 2011, për 8.5 miliardë dollarë. Spotify, sot vlen vetëm 48 miliardë dollarë. SAP, kompania më e madhe teknologjike e themeluar në kontinent, u krijua tre vjet përpara Microsoft dhe vlen më pak se një e pesëmbëdhjeta e tij.
Megjithatë, gjërat po ndryshojnë. Kapitalistët e sipërmarrjes, të cilët duan të nuhasin Google e ardhshëm që në fillimet e tij, po drejtojnë vëmendjen drejt kompanive europiane startup. Tashmë ka shumë më tepër mundësi zgjedhjesh. Sipërmarrësit europianë, të cilët dikur do të kishin shkuar në Perëndim për të filluar një biznes, tani kanë gjasa ta fillojnë atë në shtëpi dhe jo në Silicon Valley.
Një fluks i ri kapitali tregon se gjendja ka ndryshuar. Dhjetë vite më parë, firmat europiane rrëmbyen më pak se një të dhjetën e të gjitha parave të kapitalit sipërmarrës të investuara globalisht, edhe pse pjesa e Europës në PBB-në globale ishte pak më shumë se një e katërta. Ky vit ka shënuar rritjen e vëllimit të marrëveshjeve në shumë rajone, por veçanërisht në Europë, e cila tani tërheq rreth 18% të financimit global të kapitalit sipërmarrës, thotë kompania Dealroom, një ofrues i të dhënave.
Ky financim është në nivelin më të lartë të të gjitha kohërave, duke rritur vlerën e startup-eve europiane. Kontinenti tani krenohet me 65 qytete ku janë themeluar firma “unicorn” – kompani private startup me vlerë mbi 1 miliard dollarë. Kjo është më shumë se në çdo rajon tjetër.
Mungesa e financimit të mëparshëm në kontinent, nuk ishte për shkak të mungesës së kthimeve të fitimit. Matur për nga vlera totale (paratë e gatshme të kthyera tek investitorët si fitim, plus vlera aktuale e portofolit) si një shumëfish i kapitalit të rrezikuar, fondi mesatar europian i kapitalit sipërmarrës, i themeluar në dy dekadat e fundit, ka qenë i krahasueshëm me mesataren amerikane.
Megjithatë, kapitalistët amerikanë të sipërmarrjes e konsideronin Europën si “një vend për të shkuar për pushime verore me familjet, jo për të filluar një biznes”, thotë Danny Rimer nga Index Ventures, një firmë me seli në San Francisko dhe Londër.
Tani, ata janë zhytur këmbë e duar. Sequoia, një firmë amerikane që kishte qenë një mbështetëse e hershme e Apple, Google, WhatsApp dhe YouTube, njoftoi vitin e kaluar se do të hapte zyrën e saj të parë europiane në Londër dhe nisi të rekrutojë partnerë vendas. Tashmë është çështje kohe derisa shembullin e saj ta ndjekin edhe firma të tjera të ngjashme amerikane.
Kapitalistët sipërmarrës po ndjekin një brez të firmave startup që kanë përfituar nga shtegu i hapur nga paraardhësit e tyre. Kompani si Skype dhe Spotify mund të mos kenë arritur vlerat e kolegëve të tyre amerikanë, por ato treguan se ishte e mundur të hapej një kompani e suksesshme teknologjike në Europë dhe që ajo të rritej me shpejtësi, shpjegon Michael Moritz nga Sequoia. Ai shton: “Tani nuk është më e papranueshme që një i ri i talentuar të braktisë universitetin dhe t’i bashkohet një kompanie teknologjike, ose të themelojë një të tillë”.
Rritja e kompanive tech në Europë
Kombinimi i drejtuesve me përvojë dhe aksesi ndaj talenteve të reja ka nxitur rritjen e një grupi firmash europiane që janë themeluar pas krizës financiare të cilat tani po arrijnë pjekurinë. Hussein Kanji nga firma Hoxton Ventures, vëren se ky grup përfshin kompani që fillimisht dominojnë në vendet e tyre të origjinës. Kategoria e re e madhe e mediave sociale u fitua nga Facebook, thotë ai.
“Spotify është fituesi në transmetimin e muzikës, Klarna është fituesi në kategorinë ‘blej-tani-paguaj-më-vonë’ dhe UiPath është fituesi në automatizimin e procesit robotik. Këto kompani të reja janë të gjitha europiane. Europa është kthyer në një perspektivë tepër tërheqëse për investitorët globalë”.
Bumi shtrihet përtej kompanive më të mëdha. Xavier Niel, miliarder francez, sipërmarrës dhe investitor, mendon se themeluesit e kompanive të shumëfishta në Europë, janë me rëndësi kyçe. Ata lançojnë firma të reja, thotë ai, që nënkupton “më shumë sipërmarrës, më shumë talent, më shumë kapital, më shumë sukses, dhe më shumë progres”.
Rachel Delacour shiti biznesin e saj të parë, Analytics, një platformë analitike biznesi, në vitin 2015, për 45 milionë dollarë, gjashtë vjet pasi e bashkëthemeloi atë në Montpellier. Ajo hapi vitin e kaluar biznesin Sweep, një firmë e cila i ndihmon kompanitë të gjurmojnë emetimet e karbonit. “Tani që po filloj këtë biznes të dytë, e di që në fillim se ku dua të arrij”, thotë zonja Delacour.
Një përparësi tjetër është se europianët që punojnë për firmat startup, po bëhen pronarë. Një analizë e fundit nga Index Ventures e 350 firmave europiane startup, zbuloi se mesatarisht, 15-17% e firmave janë në pronësi të punonjësve.
Kjo është një rritje prej 10% krahasuar me pesë vite më parë, megjithëse ende nën shifrën prej 20-23% për startup-et amerikane. Gatishmëria e punëtorëve për t’u paguar pjesërisht me opsionet e aksioneve, e bën më të lehtë që startup-et të konkurrojnë me firmat më të mëdha për talent, thotë zoti Rimer.
Tendencat teknologjike
Tendencat teknologjike gjithashtu kanë ulur kostot dhe u kanë mundësuar themeluesve të mundshëm që t’i themelojnë firmat e tyre në Europë, në vend që të largohen në Kaliforni. Nisja e një biznesi online, më parë përfshinte blerjen e serverëve dhe hapësirës për t’i ruajtur ato. Zhvillimi teknologjik dhe shërbimet online cloud e kanë lehtësuar punën. Pandemia i ka detyruar menaxherët e fondeve të pranojnë të lidhin marrëveshje në platformën Zoom. Kjo ul rëndësinë e afërsisë gjeografike.
Dalin në pah dy pyetje të mëdha në lidhje me rilindjen sipërmarrëse të Europës. E para është se deri në çfarë shkalle kapitali që vjen lidhet me likuiditetin që ka përfshirë tregjet që nga fillimi i pandemisë. Që nga ajo kohë, katër bankat qendrore më të mëdha në botë, kanë derdhur së bashku më shumë se 9 trilion dollarë në sistemin financiar global, duke ulur yield-et e bonove.
Kjo i ka nxitur investitorët drejt disa kategorish asetesh gjithnjë e më të rrezikshme, në ndjekje të fitimeve. Investimi i kapitalit në fazën e hershme në një kontinent si Europa, është lëvizja më e parashikueshme. Ndërsa bankat qendrore zmbrapsen, yield-et e aseteve më të sigurta do të fillojnë të duken më tërheqëse, duke vënë në rrezik financimin e kapitalit sipërmarrës të Europës.
Një pyetje tjetër është nëse lulëzimi do të rezultojë në ndërtimin e gjigantëve të teknologjisë të stilit amerikan në Europë, apo në një grup firmash mesatare që gëlltiten nga blerës më të mëdhenj, ndoshta jo-europianë. Kjo, nga ana tjetër, do të përcaktojë nëse zjarri sipërmarrës i kontinentit do të fiket, apo do të ndizet në diçka më të madhe.
Qeveritë kanë hartuar skema për të katalizuar krijimin e biznesit për dekada me radhë, por përgjigjja duket se është e thjeshtë. “Asgjë nuk mund të frymëzojë më mirë besimin e njerëzve sesa shembulli konkret i një suksesi”, thotë zoti Moritz. U takon gjigantëve të ardhshëm europianë që të vendosin se sa frymëzim do të ofrojnë.
