Akademia Mbretërore Suedeze e Shkencave ka vendosur t’i japë Çmimin e Bankës së Suedisë në Shkencat Ekonomike në kujtim të Alfred Nobelit 2025 Joel Mokyr, Philippe Aghion dhe Peter Howitt, të cilët tregojnë se si teknologjia e re mund të nxisë rritjen e qëndrueshme ekonomike.
Gjatë dy shekujve të fundit, për herë të parë në histori, bota ka përjetuar rritje të qëndrueshme ekonomike. Kjo ka nxjerrë nga varfëria një numër të madh njerëzish dhe ka hedhur themelet e mirëqenies sonë. Laureatët e këtij viti në shkencat ekonomike, Joel Mokyr, Philippe Aghion dhe Peter Howitt, shpjegojnë se si inovacioni ofron shtysën për përparim të mëtejshëm.
Teknologjia përparon me shpejtësi dhe ndikon në jetën e të gjithëve, me produkte dhe metoda të reja prodhimi që zëvendësojnë të vjetrat në një cikël të pandërprerë. Kjo është baza e rritjes së qëndrueshme ekonomike, e cila sjell një standard më të lartë jetese, shëndeti dhe cilësie jete për njerëzit në mbarë botën.
Megjithatë, kjo nuk ka qenë gjithmonë kështu. Përkundrazi, stanjacioni ka qenë norma gjatë pjesës më të madhe të historisë njerëzore. Edhe pse ndonjëherë ndodhnin zbulime të rëndësishme që përmirësonin kushtet e jetesës dhe të ardhurat, rritja përfundimisht ndalej.
Joel Mokyr përdori burime historike për të zbuluar pse rritja e qëndrueshme u bë gjendje normale në zhvillimin ekonomik. Ai tregoi se, për të ndodhur një proces i vazhdueshëm dhe vetëgjenerues inovacionesh, nuk mjafton të dimë që diçka funksionon – duhet gjithashtu të kemi shpjegime shkencore përse funksionon. Kjo pjesë mungonte shpesh përpara revolucionit industrial, gjë që e bënte të vështirë ndërtimin mbi shpikjet dhe zbulimet e reja. Mokyr gjithashtu theksoi rëndësinë që shoqëria të jetë e hapur ndaj ideve të reja dhe të pranojë ndryshimin.
Ndërkohë, Philippe Aghion dhe Peter Howitt studiuan mekanizmat që qëndrojnë pas rritjes së qëndrueshme. Në një artikull të vitit 1992, ata ndërtuan një model matematikor për atë që quhet shkatërrim krijues (creative destruction): kur një produkt i ri dhe më i mirë hyn në treg, kompanitë që shesin versionet e vjetra humbasin. Inovacioni është krijues, sepse sjell diçka të re, por njëkohësisht edhe shkatërrues, sepse kompania teknologjia e së cilës bëhet e tejkaluar del nga gara.
Në mënyra të ndryshme, laureatët tregojnë se si “shkatërrimi krijues” gjeneron konflikte që duhet të menaxhohen në mënyrë konstruktive. Përndryshe, inovacioni mund të bllokohet nga kompanitë e vendosura dhe grupet e interesit që rrezikojnë të humbasin pozitat e tyre.
“Puna e laureatëve tregon se rritja ekonomike nuk mund të merret si e mirëqenë. Duhet të ruajmë mekanizmat që qëndrojnë në themel të shkatërrimit krijues, në mënyrë që të mos biem sërish në stanjacion,”– tha John Hassler, Kryetar i Komitetit për Çmimin në Shkencat Ekonomike.
Vitin e kaluar, çmimi iu dha tre ekonomistëve — Daron Acemoglu, Simon Johnson dhe James A. Robinson — për kërkimet e tyre mbi arsyet pse disa vende janë të pasura e të tjera të varfra, duke treguar se shoqëritë më të lira dhe më të hapura kanë më shumë gjasa të zhvillohen.
Ky çmim njihet zyrtarisht si “Çmimi i Bankës së Suedisë për Shkencat Ekonomike në Kujtim të Alfred Nobel”. Ai u themelua në vitin 1968 nga banka qendrore suedeze, si një homazh për Alfred Nobel-in, biznesmenin dhe kimistin e shekullit XIX që shpiku dinamitin dhe krijoi pesë çmimet origjinale Nobel.
Që prej asaj kohe, çmimi është dhënë 56 herë dhe ka shpërblyer gjithsej 96 laureatë. Vetëm tre prej tyre kanë qenë gra.
Postimi ” Çmimi Nobel në Ekonomi 2025, si teknologjia e re mund të nxisë rritjen e qëndrueshme ekonomike ” eshte marre nga Revista Monitor.
