Ndërsa rritja ka ngecur dhe borxhi rritet, Maqedonia e Veriut përballet me një zgjedhje të ashpër: të rregullojë shpejt financat e saj publike, ose të përballet me krizë ekonomike.
Më shumë se tri dekada pas fitimit të pavarësisë nga Jugosllavia, Maqedonia e Veriut vazhdon përpjekjet për një ekonomi tregu të qëndrueshme dhe të begatë.
Tranzicioni ka sjellë një sërë eksperimentesh politike dhe reformash institucionale që synojnë modernizimin e klimës së biznesit, harmonizimin me standardet e Bashkimit Europian dhe përmirësimin e mundësive për qytetarët e zakonshëm.
Megjithatë, ritmi i ndryshimit ka vënë në provë durimin publik. Rritja ekonomike mbetet modeste, punësimi i të rinjve shumë i pakët dhe financat publike nuk janë të qëndrueshme.
Sipas një vlerësimi të ri nga Banka Botërore, ekonomia e vendit kërkon përmirësime urgjente.
Raporti paralajmëron se do të ketë rritje të borxhit publik dhe mungesë në disiplinën fiskale. Ai bën thirrje për një administrim më të mirë tatimor, shpenzime publike më efikase dhe zotim për të ndërmarrë reforma strukturore që mund të thyejnë ciklin e dështimeve.
Politikanët maqedonas tani kanë një zgjedhje: të shtrëngojnë menaxhimin fiskal, të nxisin investime me vlerë më të lartë dhe burime të lira për zhvillim shoqëror dhe ekonomik – ose të vazhdojnë në një rrugë pa krye.
Pas një hovi në vitet e fundit, trajektorja e rritjes ekonomike të Maqedonisë së Veriut, mbetet e dobët. Sipas vlerësimeve të fundit të Bankës Botërore, rritja e PBB-së, e cila arriti në 4.5% në vitin 2021, u përball me trysni në vitin 2023 për shkak të ngadalësimit të kërkesës së jashtme dhe kufizimeve të brendshme. Ajo arriti në vetëm 1%, niveli më i ulët i rritjes ekonomike në Ballkanin Perëndimor. Për vitin 2024 shumica e parashikimeve tregojnë se rritja ishte rreth 3%.
Përmirësimi jep disa arsye për optimizëm, por do të nevojiten politika të shëndosha.
Në vitin 2023, Prodhimi i Brendshëm Bruto (PBB) i vendit, arriti në rreth 14.7 miliardë dollarë, me rreth 8,100 dollarë për frymë.
Shërbimet përbënin afërsisht 71% të prodhimit në vitin 2021, prodhimi rreth 13%, industria 8% dhe bujqësia po ashtu 8%. Këto nxjerrin në pah një zhvendosje nga strukturat më të vjetra ekonomike të epokës jugosllave. Sidoqoftë, pa investime në konkurrencë, produktivitet dhe risi, ekonomia rrezikon të mos rritet mjaftueshëm dhe të mos kalojë nëpër shndërrimin e nevojshëm që nevojitet për rritjen e të ardhurave.
Raporti i Bankës Botërore thekson disiplinën fiskale si bazën e çdo strategjie të besueshme zhvillimi.
Gjatë dekadës deri në vitin 2022, deficitet fiskale të Maqedonisë së Veriut ishin mesatarisht sa 3.9% e PBB-së. Borxhi publik qëndroi në nivelin 53.41% e PBB-së në vitin 2021, duke u zbutur në 51.8% në vitin 2022.
Megjithëse këto shifra nuk përfaqësojnë një krizë të menjëhershme, ato lënë pak hapësirë për gabime. Grumbullimi i vazhdueshëm i borxhit shteron burimet e brezave të ardhshëm, heq fonde nga infrastruktura dhe arsimi dhe kufizon aftësinë e qeverisë për t’iu përgjigjur ndonjë rënieje të papritur ekonomike.
Banka Botërore kërkon një administrim më të mirë tatimor, për të garantuar drejtësi dhe efikasitet. Duke u siguruar që të gjithë agjentët ekonomikë të paguajnë atë që kanë për detyrë, vendi do të kishte të ardhura më të qëndrueshme dhe politikanët do të kishin mundësinë të investonin në të mirat publike.
Duke shkurtuar shpenzimet e panevojshme dhe duke i drejtuar fondet publike në zona me ndikim të lartë, autoritetet mund të zvogëlojnë dobësitë dhe të rivendosin besueshmërinë në sytë e palëve të interesuara vendase dhe investitorëve të jashtëm.
Pengesat e tregut të punës
Papunësia vazhdon të mbetet një shqetësim i madh, edhe pse ka rënë nga 17.2% në vitin 2019, në 13.1% në 2023. Shumë të rinj e kanë të vështirë të gjejnë një punë të denjë, kështu që largohen nga vendi.
Ky problem rëndon shumë mbi rritjen e ardhshme ekonomike. Çdo strategji që synon të nxisë ekonominë përtej normës së rritjes prej 3%, duhet të trajtojë edhe cilësinë e punësimit dhe mospërputhjen e aftësive.
Menaxhimi fiskal më i disiplinuar mund të mundësojë burime për shkollat dhe programet profesionale. Mbështetja e sistemit arsimor nuk është një zgjidhje e shpejtë, ama do të sillte përfitime afatgjata duke i pajisur punëtorët me aftësitë që duan punëdhënësit vendas dhe investitorët e huaj.
Një mjedis ku kompanitë mund të operojnë sipas rregulloreve transparente dhe të parashikueshme, të mbështetura nga një infrastrukturë e besueshme, do të ndihmonte gjithashtu në përthithjen e më shumë punëtorëve në role prodhuese. Masat e tregut të punës, si subvencionet, këshillimi për karrierën dhe mbështetja për sipërmarrjen, mund të mbyllin hendekun midis studimit në universitet dhe kërkesave të vendit të punës. / Emerging Europe
Postimi ” Lufta e Maqedonisë së Veriut për qëndrueshmëri fiskale dhe rritje më të fortë ” eshte marre nga Revista Monitor.
