Qeveria ka lënë të hapur mundësinë e rishikimit të skemës së pensioneve, teksa është bërë e ditur se ka nisur një vlerësim i skemës aktuale në bashkëpunim edhe me Bankën Botërore për të identifikuar aspektet të cilat kanë nevojë që të ndryshohen. Rënia e numrit të kontributorëve, deficiti në skemë por edhe masa e ulët e pensionit janë disa nga problematikat të cilat duhet të adresohen. Prof.Asoc. Hasan Hoxha, ish zv/Drejtor i Përgjithshëm i Institutit të Sigurimeve Shoqërore thotë rritja e pensioneve mund të bëhet duke rritur pagat për vitet e punës përpara 1991. Kjo vlen për ata të cilët dalin rishtazi në pension. Ndërsa për ata të cilët janë aktualisht në skemë, rritja apo shtesa thekson Prof. Hoxha në intervistën dhënë për emisionin “Box to Box”, të bëhet përmes bonuseve.
z.Hoxha, kur kanë kaluar thuajse 8 vite nga reformimi i skemës së pensioneve, Qeveria ka lënë të hapur mundësinë për rishikimin e saj. E gjykoni të arsyeshme ndërmarrjen e një reforme tjetër në këtë fushë kur ajo e fundit është e vitit 2014?
Nga reforma e fundit në pensione, vërtetë kanë kaluar vetëm tetë vite, por me bindje them se në vendin tonë, në kushtet e një tranzicioni të gjatë, të vështirë dhe me shumë sfida, ndërhyrjet esenciale ligjore në këtë fushë duhen bërë edhe më shpejt në kohë. Sepse, edhe 3-4 vite mjaftojnë për të parë efektin esencial të një reforme, sidomos për funksionimin e formulës së llogaritjes së pensioneve. Ndërsa, pastaj në tetë vite, treguesit e skemës në kompleks pasqyrojnë shumëçka në realizimin ose jo të projeksioneve të reformës parardhëse. Dhe siç kemi shkruar dhe më parë, reforma e fundit realisht zgjidhi disa prej problemeve të akumuluara në fushën e pensioneve. Po theksoj tre prej tyre: çliroi individët nga penalizimi i caktimit të pensioneve me variantin e masës më të vogël; hoqi tavanin për pensionet maksimale; vendosi një lidhje më të forte korelative midis masës së kontributive dhe nivelit të pensioneve, çka shtoi interesin e të punësuarve për të qenë më afër deklarimit real të pagave. Por, ndërkohë, të tjera probleme janë akumuluar. Kryesisht, pse disa prej prej zhvillimeve nuk rezultuan sipas projeksioneve që llogariteshin në legjislacionin e përshtatur, në tërë kompleksin e tij.
Por ju thoni, se ka lindur nevoja për një reforme tjetër në fushën e pensioneve?
Sipas meje po. Do të quhet reformë apo përmirësime ligjore kjo ka pak rëndësi. Vetëm se përmirësimi i studiuar ligjor i disa neneve në ligjin bazë, lipset për të ndrequr disa ngërçe të krijuara, apo për të plotësuar disa momente që në reformën e shkuar nuk u trajtuan. Do të thoja së pari, se mbetet i parealizuar projeksioni i reformës së vitit 2014 për të rritur më shumë pensionet minimale,por dhe të tjerat deri te ato mesatare, për të patur gjithashtu një dallim më të në disnivelet midis këtyre grupeve .Konkretisht, pensionet mujore minimale të plota në vitin 2022 krahasuar me vitin 2014, janë rritur mesatarisht vetëm rreth 10 përqind, ose 20 mijë lekë të vjetra në muaj. Por,duke i bashkuar kësaj rritjeje, shtimin e viteve të punës (nga 35 në mbi 37 vite), si dhe indeksimin e përvitshëm të pensioneve të bërë me vendime të Këshillit të Ministrave, vërehet se nuk ka patur aspak rritje, përkundrazi. Po ashtu, rezulton fare e vogël edhe diferenca me pensionet nën mesatare etj. Me probleme, mund të konsideroj edhe formulën që llogarit pensionet familjare, apo ato të invalidëve.
Si i rregullohet ky zhvillim jonormal i këtij procesi?
Rregullohet me ndërhyrje në formulën e llogaritjes së pensioneve. Jo me ndryshimin e qasjes esenciale të saj, sepse si koncept e në përmbajtje, mendoj se formula shpreh qartë dy komponentët me vlerë të kontributeve: sjell historinë kontributive të individit pensionist,të shprehur në vite, po ashtu dhe vlerësimin financiar të kësaj pune, shprehur me bazën e vlerësuar mesatare mujore për krejt periudhën. Ndërsa, gjykoj se ndërhyrja të mund të ndryshojë vetëm parametrat e formulës, gjithnjë në vartësi të projeksionit të rritjes së pensioneve të secilës kategori, sidomos pensioneve minimale dhe atyre nën mesataren që përbëjnë më shumë se gjysmën e tërësisë së përgjithshme.
Në trajtën më konkrete: duke i dhënë një hapësirë më të vlerësuar pjesës së parë të formulës së sotme. Pra, pensioni bazë të jetë më i lartë, duke e shkëputur nga pensioni social. Ky i fundit, siç treguan këto vite, kërkon një trajtim më vete: për nivelin e tij, për kriteret e përfitimit, apo dhe për shkak të qëllimit për të cilin shërben. Sepse edhe prej këtu, veç të tjerave, ka filluar të shfaqet dukuria e rënies së interesit për të plotësuar minimumin ligjor prej 15 vitesh. Individë të ndryshëm po “mbahen “më shumë në leverdinë e pritjes deri në moshën 70 vjeç, krahasuar me pagesën vullnetare të kontributeve, e cila në çdo rast (veç atyre të bujqësisë), është mbi një milion lekë të vjetra për çdo vit. Përveç tjetrës, rritjes në formulë të masës së pensionit bazë, që ai të mos jetë si sot, i barabartë me atë minimal për 15 vite kontributive. Kështu, ky lloj pensioni,duke qenë relativisht më i lartë, do të dallohej nga ai nivel pensioni që përftohet pa punuar fare. Gjithashtu, ndërhyrje e konsiderueshme ja vlen të bëhet në pjesën e dytë të formulës, në atë të rritjes së bazës së vlerësuar mesatare mujore.
Pse lipset të rritet baza e vlerësuar dhe në cilët drejtime mendoni se duhet vepruar?.
Sepse,baza e vlerësuar mesatare mujore e krejt periudhës kontributive është ajo që sot bën dhe diferencën në masën e pensioneve sipas kategorive. Në një klasifikim të përgjithshëm të nivelit të sotëm të saj, baza e vlerësuar mesatare mujore fillon me rreth 20 mijë lekë për kategorinë e pensioneve minimale, shkon në 30 mijë per ato midis minimales dhe pensioneve mesatare, në rreth 50 mijë për pensionet mesatare, dhe për kategorinë e pensioneve maksimale gati në rreth 75 mijë. Përkrah secilës prej tyre,gjithnjë me vite të plota kontributive,masa mesatare e një pensioni fillon me rreth 17 mijë lekë në muaj,pastaj në 20-22 mijë lekë për grupin e dytë,vazhdon me rreth 27 mijë për të tretin grup,për të shkuar në pensionet mesatare po themi,28- 33 mijë në muaj,duke e mbyllur zinxhirin me pensionet maksimale që në stadin e tanishëm luhaten nga 36 deri në 40 mijë e diçka më shumë.Ndërkaq,pensioni maksimal,ndërpritet aktualisht këtu për shkak të ngërçit që krijohet në bazën e vlerësuar,e cila dhe kjo nga ana e saj,ka kufizime në nivelin e sipërm,pra gjithashtu,ka një lloj tavani …
Për pjesën e dytë të pyetjes:si mund të rritet baza e vlerësuar?.
Aktualisht, baza e vlerësuar, nga metodika e llogaritjes dhe niveli, ndahet në dy periudha: pjesën para vitit 1994 dhe atë pas këtij viti. Pjesa e parë, e cila për rastet aktuale të pensioneve përmbledh rreth 15 vite, kjo rezulton të jetë shumë e ulët: fillon me rreth 17 mijë lekë në muaj për ata që kanë punuar në kooperativë, ndërsa në rastet masive të punëve shkon në rreth 30 mijë. Përveç, një pjese më të pakët të individëve, me shkollë të lartë dhe që kanë punuar në arsim e shëndetësi, në administratë etj, për të cilët baza e vlerësuar mesatare mujore luhatet në nivelin rreth 40 mijë lekë. Gjithesesi, të gjithë pagat para vitit 1994 mbeten shumë të ulta, duke cënuar kështu masën mujore të pensioneve.
Në këto kushte, rritjen e nivelit të pagave të para vitit 1994 e gjykoj të nevojshme. Ndërsa,do ishte më mirë të rritej baza e vlerësuar në themel, pra në pagat e rishikuara për të gjithë punët dhe profesionet e para vitit 1994. Por, mund të veprohet edhe përmes rritjes së koefiçienteve të indeksimit përtej nivelit të sotëm që është 10.8. Me disa llogaritje, deomos në vartësi të projeksionit, por aktualisht koeficienti i indeksimit mund të jetë rreth nivelit 13.5, apo dhe diçka më shumë. Në rastin më të pavolitshëm ,për krejt punët dhe profesionet, përveç atyre me arsim të lartë, produkti i koefiçientëve të indeksimit me pagën mujore duhet t’i afrohet të paktën nivelit të pagës minimale mujore të caktuar me vendime të Qeverisë.
Edhe pjesa tjetër e zinxhirit të koeficientëve të indeksimit,domethënë ato pas vitit 1994, lipset të korrigjohen,për ta sjellë bazën e vlerësuar mesatare mujore në pragun e pagës minimale të sotme. Veçse, prej vitesh procesi po zhvillohet ndryshe. Individët që aktualisht pensionohen me pagë minimale,pas indeksimit nuk rezultojnë me bazë të vlerësuar rreth nivelit të pagës minimale të vitit kur individi del në pension. Përshembull, për pensionet e këtij momenti,baza e vlerësuar mesatare mujore që mbështetet në pagat minimale, duhet të vijë në rreth 40 mijë, dhe jo më pak se 30 mijë siç po ndodh.
Rritja e pagave vitin e fundit, por dhe më tej siç është thënë, do të ketë ndikime në pensione?
Pyetje me vend,veçse e gjitha kjo kërkon një trajtim më vete. Ajo që dua të them me pak fjalë, është fakti se pagat patjetër kanë shumë ndikim në nivelin e pensionit të individit kur ai pensionohet, por dhe në përmirësimin financiar të skemës së pensioneve. Që të ndodhë kjo, nivelet e pagave për efekt të pagesës së kontributeve, mendoj se nuk duhet të kufizohen nga lart. Heqja e tavanit të tyre do të çlironte edhe rritjen përtej të sotmes të pensioneve maksimale, sigurisht me rregullime të ligjore të nivelit të tyre. Kështu, do të ndihmohej edhe skema e pensioneve nga shumat e shpallura të rritjes së pagave bruto. Sepse, sot një pjesë jo e pakët e pagave mbetet jashtë fondit kontributiv për arsyem që evidentuam më parë.
Sipas jush, kështu krijohet mundësia për rritjen e pensionet në të ardhmen, pra për ata të cilët dalin rishtazi. Po me rregullimin e nivelit të pensioneve të tanishme si mendoni?
Edhe pse zbatimi i ligjeve në skemën e pensioneve nuk është me prapaveprim, për rritjen e pensioneve dhe përmirësime, mund të ndiqen të tjera mënyra ligjore. Njera, mbetet ajo me anën e trajtimit me bonuse ,më shumë se njëherë gjatë vitit. Sigurisht, më të larta dhe më të favorshme, sidomos për pensionet minimale. Gjithashtu, është dhe mënyra e rritjes me ligj për të ngushtuar diferencat në nivelet aktuale e tyre. Në vartësi të projeksionit, kjo mund të bëhet me kuota fikse e të diferencuara, por mund të ndiqet dhe praktika e përmirësimit me koefiçientë të tyre për çdo vit kontributiv të llogaritur në pension, çka do t’i qëndronte më mirë dhe kriterit të lidhjes së pensioneve me kontributet etj. Instituti i Sigurimeve Shoqërore në këtë fushë jo vetëm ka akumuluar përvojë të mirë,por ka krijuar dhe bazën e nevojshme të të dhënave, të përftuar nga procesi i informatizimit dhe nga statistikat e përvitshme,shumë të mira.
Gjithësesi, edhe kjo fushë që rrit pensionet dhe zbut diferencat, bashkë me ndryshimet e formulës që mbështet të ardhmen e pensioneve, kërkon deomos studime, me synime të përcaktuara që pastaj t’i përmbahen në çdo rast anës racionale.S epse, përtej këtyre që shkruam,skema e Sigurimeve Shoqërore ka dhe çështje të tjera të fushës së kontributeve, të përfitimeve jashtë pensioneve e të tjera kërkojnë ndërhyrje për disa rregullime ligjore.
Ada Hazizolli /
Burimi: ScanTv.
Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.
