Turizmi, në njërën anë, dhe zhvillimi i qëndrueshëm si parim i përgjithshëm, ka krijuar një dinamikë të re në mënyrën sesi po investohet në fusha të ndryshme në vendin tonë. Nuk bëhet më fjalë për copëza që nuk kanë lidhje me njëra-tjetrën, por për një vizion të përbashkët i harmonizuar dhe kjo më së shumti nxitur nga ambicia për të qenë pjesë e Bashkimit Europian. Në një aktivitet të posaçëm, Ambasada Gjermane tregoi projektet që po mbështeten nga qeveria gjermane dhe Bashkimi Europian të cilat ndalen te nevojat reale të vendit në fusha si energjia, ujësjellës-kanalizime, bujqësia, agroturizmi apo startup, si hallka të nevojshme për maturim përpara se të vijë momenti i integrimit.
Nertila Maho
Të mendosh sot e të veprosh sot, jashtë egoizmit të një brezi që përmbush nevojat e tij duke menduar në afatgjatë për pasardhësit.
Ky është në thelb ai që njihet si zhvillimi i qëndrueshëm, i kthyer në emëruesin e përbashkët që po shoqëron një grup të gjerë investimesh mbështetur nga projekte të Bashkimit Europian dhe qeveria gjermane në vendin tonë.
Disa janë nisma të reja, të tjera një model i konsoliduar që vazhdon prej vitesh në fusha kyçe si energjia, ujësjellës-kanalizime, transporti.
Gjatë qershorit, Ambasada e Republikës Federale Gjermane në Shqipëri zhvilloi turin e saj tradicional në disa prej këtyre investimeve që mbështeten me grante, por edhe kredi nga Banka Gjermane dhe Bashkimi Europian duke dhënë detaje mbi ecurinë, ndikimin ekonomik, social dhe mjedisor në zonat ku zbatohen, si dhe modelin që ato përfaqësojnë.
Projektet në fjalë, të zbatuara në disa qytete dhe me ndikim të theksuar lokal por edhe kombëtar, janë një plan veprimi apo një vizion i asaj që përflitet aq shumë në deklarata, rruga drejt integrimit në Bashkimin Europian.
Kryetarja e Bashkisë Roskovec Majlinda Bufi dhe Ambasadori i Republikës Federale të Gjermanisë në Tiranë Karl Bergner, në Qendrën e Kompostimit në Roskovec
Ekonomia qarkulluese, si po e përqafojnë bizneset
Ekonomia qarkulluese, e nxitur si një model inovativ që synon të përdorë burimet në mënyrë efikase dhe të qëndrueshme edhe përmes minimizimit të mbetjeve, mbetet ende në hapat fillestarë në vendin tonë.
Numri i atyre që po guxojnë të kenë këtë qasje po rritet. Ngadalë, por qëndrueshëm.
Në një prej takimeve të organizuar nga ambasada gjermane në Destil Creative Hub në Tiranë u sollën në vëmendje dy biznese mbështetur nga EU4Innovation dhe EU 4 Circular Economy and Livable Cities që kanë përqafuar këtë nismë.
Biocosm Laboratories, një kompani që operon prej vitesh në tregun e dermo-kozmetikës në vend, ka kaluar në një tjetër etapë duke ofruar mundësinë e rimbushjes për produktet e saj, duke ruajtur paketimin origjinal.
Kjo formë, sipas përfaqësueses së kompanisë, Anxhela Oshafi, krijon më pak mbetje plastike duke pasur ndikim të rëndësishëm në mjedis. Tendenca, edhe pse modeste ndër klientë, po shënon rritje graduale dhe premtuese.
Një tjetër spektër ku kompania ka shënuar bashkëpunime është ajo me strukturat hoteliere duke u ofruar atyre shampo me rimbushje në formate të mëdha dhe duke eliminuar njësitë më të vogla dhe të ndara.
Ndërgjegjësimi i një kategorie të gjerë të bizneseve me përdorim të lartë të plastikës është një fillim i mbarë drejt reduktimit të këtyre mbetjeve. Gjatë këtij takimi, një tjetër model i diskutuar ishte Barefoot Festival.
Erta Marku, menaxhere projekti në TOK Digital Agency, shpjegoi sesi për herë të parë gjatë festivalit u zbatua koncepti i ripërdorimit.
Me moton “Rimbush, Ripërdor, Rikthe” pjesëmarrësit kishin mundësinë që nëpërmjet një pagese garancie 100 lekë, pjesëmarrësit në festival të merrnin gotat e posaçme, t’i përdorin ato disa herë dhe në fund t’i dorëzonin duke përfituar pas garancinë e lënë.
Kjo strategji, sipas saj, rezultoi e suksesshme me një normë kthimi të gotave në thuajse 100%.
Serra në Lushnjë ku po aplikohet kontrolli biologjik
Kontrolli biologjik në serra, si fermat në Lushnjë po distancohen nga pesticidet
Trau bllokues për produkte të caktuara bujqësore që tejkalojnë normat e pesticideve është ulur shpesh edhe për ato shqiptare, në kufijtë e vendeve të Bashkimit Europian.
Rregullat e rrepta të vendosura mbi kufijtë që duhen respektuar penalizojnë fermerët vendas, që janë të detyruar të notojnë në një realitet që ende ka shumë për të rregulluar në hallkat e brendshme.
Ndoshta një nga rastet që po shënon një model krejtësisht të ri në bujqësi është ai i disa fermave në Lushnjë, që po zbatojnë atë që njihet si kontrolli biologjik në serra i cili eliminon përdorimin e pesticideve.
Projekti, q mbështetet nga qeveria gjermane, GIZ, Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe një sërë institucionesh të tjera, po udhëheq atë që mund të jetë një model më i përhapur nesër dhe që garanton shëndetin e fermerëve, por edhe të produkteve që vijnë në tryezën tonë.
Përfaqësues të GIZ nënvizuan se kjo është një formë që po përgatit fermerët shqiptarë drejt BE-së.
“Duhet të bëhemi gati gjithashtu që disa prej tyre nuk do të jenë të aftë të kapin standardet që kërkon integrimi dhe do të duhet të dalin nga ky treg. Nga viti 2021, ne po aplikojmë një sistem ku po luftojmë dëmtuesit e bimëve me organizma të tjera.
Kemi nisur me shumë pak ferma. Na është dashur një kohë e gjatë që të gjenim organizmat që mund ta bënin këtë punë në Shqipëri. Pra i njihnim ato që funksiononin në Spanjë dhe Itali dhe më pas eksperimentuam me disa fermerë edhe këtu.
Serra në Lushnjë ku po aplikohet kontrolli biologjik
Nuk mund të them që është e lehtë, por jo e pamundur. Fermerët janë të parët të interesuar për këtë, pasi përdorimi i pesticideve në serra kërcënon së pari shëndetin e tyre.
Kontrolli biologjik u shpërnda si diçka e re dhe po përqafohet gjerësisht, pasi edhe Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural ka bërë një punë të mirë, duke ulur taksat për importin e këtyre organizmave duke e bërë atë zero.
Kostoja kuptohet që është më e lartë se pesticidet, por është më e sigurt. Aktualisht po punojmë me 200 fermerë për pesticide zero dhe kemi shumë kërkesa për ta aplikuar këtë praktikë por nuk kemi ekspertë që ta mbikëqyrin”, – shpjeguan përfaqësues të projektit.
Lufta biologjike është një ndër format më efikase pasi përdorimi i pesticideve është zero. Ka një protokoll që ndiqet për secilën prej kulturave. Në serra vendosen ngjitëset për të thithur insektet dhe më pas vendosen ferromonet.
Nënstacioni 400 / 220 kv Fier
Energjia, si sektor strategjik, plani për huadhënie në bazë politikash
Fieri ishte pika e radhës e turit të organizuar nga Ambasada Gjermane ku po zë vend nënstacioni 400 kilovot i Fierit.
Bledar Dollaku, koordinator i lartë i programeve në Bankën Gjermane KfW, tha se nga 1 miliard euro kontribut i qeverisë gjermane në Shqipëri, të paktën 70% e kësaj shume viteve të fundit ka shkuar për energji dhe 30% për zhvillim të qëndrueshëm urban.
Nënstacioni i Fierit është pjesë e investimit të linjës 400 kilovolt me Maqedoninë e Veriut, e cila është në zbatim.
Sipas tij, linjat e tensionit të lartë janë të domosdoshme për t’u integruar në tregje dhe për të rritur sigurinë energjetike qoftë në mbiprodhim, ashtu edhe në nënprodhim.
“Shqipëria në prodhim mbështetet kryesisht nga hidro por nuk mbulohet e gjitha vetëm nga kjo.
Është e nevojshme të llogaritet vazhdimisht sa energji duhet dhe sa do të ruhet në HEC-e. Më pas i duhet KESH-it dhe OSHEE-së për të siguruar diferencat sipas detyrimeve që kanë për plotësimin e konsumit dhe humbjeve.
Meqë jemi te linja me Maqedoninë e Veriut, e cila është financuar nga KfW, po ashtu edhe ajo me Kosovën, mund të them se po shihet edhe mundësia e një linje 400 kv me Greqinë.
Këto janë projekte për transmetimin. Lidhur me KESH ajo që mund të përmend është rehabilitimi i hidrocentraleve.
Së shpejti nis puna në Fierzë. Kur flasim për investime në rrjet, sigurisht që lidhjet me tregun europian janë të rëndësishme, por edhe linjat e brendshme lokale janë po aq të rëndësishme.
Para një jave u energjizua Linja e Jugut, e cila garanton energji me cilësi në këtë rajon turistik. Kur mbahet parasysh një projekt, KfW mundohet që të bashkojë financimin me burime të tjera dhe në shumë raste, ato janë të bashkëfinancuara nga Bashkimi Europian.
Sa i takon shpërndarjes, reforma në energji parashikon disa ndërhyrje dhe një prej tyre është huadhënia në bazë të politikave. Është një projekt i ri që zhvillohet në 3-4 vite dhe është shumë i suksesshëm për të reformuar sektorë të ndryshëm në vende të ndryshme.
Këto politika lidhen me Bursën e Energjisë, me uljen e humbjeve apo tregues të tjerë të ngjashëm dhe nëse plotësohen këto kritere, atëherë KfW mbulon me shuma të caktuara financimin. Në rastin konkret, kriter ka qenë ulja e borxhit të ujësjellësve tek OSHEE.
Duhet të kemi parasysh që 60% e ujit në vend është me pompim dhe konsumi i energjisë është i lartë duke akumuluar kështu edhe borxhe”, sqaroi z. Dollaku.
Dorjan Sejamini, drejtor i projekteve të huaja, në Operatorin e Sistemit të Transmetimit, tha se projekti për nënstacionin e Fierit, po ecën me ritme të mira dhe po kështu në tërësi e gjithë linja me Maqedoninë e Veriut.
“Ne mendojmë që fundi i këtij viti do ta gjejë të realizuar këtë. Kjo përfshin tre elemente ku janë nënstacioni i Elbasanit, linja dhe nënstacioni i Fierit.
Landfilli i depozitimit të mbetjeve, Sherishtë, Vlorë
Uji dhe menaxhimi i mbetjeve, çfarë përfaqëson rasti i Vlorës
Një projekt i financuar me kredi 12 milionë euro dhe një grant 12.9 milionë euro nga Koperacioni Financiar Gjerman synon që t’i japë Vlorës një qasje të re në mënyrën sesi menaxhohen mbetjet, teksa si një qytet i rëndësishëm turistik, edhe furnizimi me ujë dhe trajtimi i tyre shihet me përparësi.
Bledar Dollaku, nga KfW, sqaroi gjatë vizitës në terren të disa projekteve se menaxhimi i mbetjeve dhe uji konsiderohen si pjesë e menaxhimit të qëndrueshëm dhe Vlora përfaqëson këtë rast.
“Për Vlorën kemi parë dy aspekte – mbetjet dhe ujin. Kjo qasje ka rëndësi dhe është replikuar në disa qytete në Shqipëri.
Nëse në Korçë, Lezhë dhe Shkodër flasim për furnizim të mirë me ujë deri në 23 orë në ditë, kjo i atribuohet edhe qasjes së hershme dhe u jep tani luksin e turizmit.
Kjo është një infrastrukturë e kushtueshme që bëhet një herë në 50 vjet. Ishte koha që të zbatohej edhe këtu dhe kushton shumë, por është një ndërhyrje gjithëpërfshirëse. Qyteti që kemi si shembullin më të mirë për infrastrukturën mjedisore të mbyllur është Korça.
Është interesante rruga si kemi arritur deri këtu. Nëse deri në vitet ‘90 kishim projekte të veçanta, tani flasim për programe të gjera dhe këto programe në menaxhimin e mbetjeve dhe ujit bazohen në performancë” parashtroi z. Dollaku.
Ky model do të thotë që të plotësohen një herë kushtet dhe pastaj të merret projekti. Kushti në këtë rast është që të mbulohen kostot operative dhe kjo ka pas edhe historitë e veta të suksesit sipas z. Dollaku.
“E kemi filluar në Lezhë me 47% dhe tani jemi me 110%, pra një histori suksesi.
Ka nisur agregimi (bashkimi) si reformë dhe sot kemi 15 ndërmarrje, plus Tirana. Niveli i lartë i humbjeve në ujësjellës shkakton një zinxhir të tërë efektesh dhe është një spirale ku kërkohet ndërhyrje dhe asnjë ndërmarrje nuk mbijeton me 60% humbje.
Ka arsye teknike sigurisht, sepse janë investime të bëra dekada më parë. Nuk gjen dot në një qytet si janë lidhjet, pasi janë të vjetra por sfidë mbetet edhe operimi që bëjnë ndërmarrjet”, – tha ai.
Përfaqësues të projektit sqaruan se aktualisht, furnizimi me ujë i Vlorës nis nga ripërtëritja e pompave dhe janë katër pompa të rrjetit të brendshëm, ku falë projektit në fjalë zgjidhet problemi për 80% të qytetit.
Ndërkohë, ana tjetër e menaxhimit të mbetjeve, duket se dhe ajo do të shkojë drejt zgjidhjes më të qëndrueshme.
“Vlora ka nisur t’i çojë mbetjet në landfillin e ri sanitar prej pak kohësh tashmë dhe kjo do të thotë që eliminohet ndotja e nëntokës. Plehrat në depozita prodhojnë dhe ujëra të ndotura dhe në Vlorë kemi teknologjinë që ujërat të trajtohen në Sherishtë.
Po këtu do të ndërtohet dhe ndarja e mbetjeve në një fazë tjetër që të përfitohet riciklimi. Projekti nuk ka mbaruar ende, por Vlora është në presion ekologjik.
Ka një fushë mbetjesh historike. Kjo e bën presionin në Vlorë shumë të madh. Për herë të parë, para një muaji Vlora nisi futjen e mbetjeve në landfillin e ri. Projekti parashikon kapsulimin e vend-depozitimit të vjetër dhe në fund të gjelbërohet.
Duhet që me sistem tubacioni të largohen gazrat e rrezikshme dhe të mos përdoret më. Të jetë e ruajtur dhe menaxhueshme. Projekti parashikon disa zona pilot për ndarjen e mbetjeve në burim.
Një për të lagështat dhe një për të thatat dhe këto të fundit në Qendrën e ndarjes të futen. Nga ky projekt përfitojnë 160 mijë banorë plus 1 milion turistë”, – thanë përfaqësues të projektit.
I pranishëm në Sherishtë ishte edhe kreu i Bashkisë së Vlorës, Ermal Dredha, i cili komentoi se falë bashkëpunimit me KfW është bërë e mundur që të nisë përdorimi i qelizës së parë të Sherishtës.
Pjesë përbërëse e kësaj është edhe ndarja e tyre, ndërkohë që në fazën e tretë parashikohet kapsulimi i mbetjeve në qytet.
Z.Dredha u ndal te zjarret në landfillin e Vlorës që janë kthyer në “mirëseardhjen” më pak të dashur të sezonit turistik të qytetit duke nënvizuar se përtej fajtorëve, që mund të jenë të ndryshëm, duhet pasur parasysh që kemi të bëjmë me një landfill që mban mbetje prej 40 vjetësh.
“Problem është edhe si të menaxhojmë zjarret që procesi i kapsulimit të marrë drejtim sa më shpejt, që të shpëtojnë qytetarët e Vlorës që jetojnë këtu por edhe aspekti turistik i saj.
Është ngritur një grup pune që të japë një zgjidhje momentale dhe ta menaxhojë deri në zgjidhjen finale.
Do të vendosen kamera dhe do të monitorohet situata. Ne kemi investuar në disa aspekte për një menaxhim sa më të mirë.
Janë 26 mjete teknologjike që disponohen, por kemi edhe një pjesë të atyre, që i njohim si kosha të nëndheshëm, të cilët pozicionohen në pikat kyçe ku është aktiviteti ekonomik i qytetit sipas kërkesës.
Do të kalojmë në Këshill Bashkiak, një nismë veprimi, që të veprojmë për ndarjen në origjinë. Megjithatë do të jetë një luftë e vazhdueshme. Landfilli i ri na siguron një përdorim 20 vite të tij, por prodhimi i mbetjeve mbetet i lartë”, – tha Dredha.
Impianti i trajtimit të ujërave në Orikum
Pastrimi i ujërave, Vlora me impiantin më të avancuar, si do të mbrohet deti
Në zonat bregdetare, një nga shqetësimet e vazhdueshme ka qenë derdhja e ujërave të ndotura në mënyrë të pakontrolluar në det. Kjo është një histori që vijoi për vite e vite të tëra në kushtet kur investimet në impiante ishin të ngadalta, por tashmë duket se një pjesë e mirë e qyteteve kryesore kanë përparuar ndjeshëm.
Vlora, me një impiant të ri të vendosur në Orikum dhe të mbështetur nga banka gjermane KfW, sjell një shembull krejt të ri dhe më të avancuar të impianteve në vend.
Z. Dollaku shpjegoi se impianti në Orikum synon mbrojtjen e Gjirit të Vlorës nga ndotja dhe një nga ndotësit kryesorë janë ujërat urbane.
Me zgjatjen e Lungomares, sipas tij, kjo bëhet edhe më e nevojshme. Janë të paktën katër shkallë të trajtimit të ujërave që aplikohen në vendet e Bashkimit Europian dhe Vlora në këtë rast e ka çuar këtë proces në nivelin më të lartë të zbatuar në vendin tonë.
Por cilat janë këto mënyra. E para është ajo që largon nga ujërat mbetjet solide. E dyta është mënyra biologjike me shtim oksigjeni në vaska. E treta është trajtimi që u bëhet llumrave me ndërhyrjen kimike nga ku bëhet edhe pastrimi i ujit.
Impianti i Orikumit arrin pikërisht deri në këtë nivel. Në dalje, ujërat e pastruara përmes një tubi do të largohen me rreth 600 metra nga uji i detit. Prurjet në impiant llogariten në 8 mijë m3 në ditë, është një impiant me kapacitet relativisht të vogël dhe që normalisht kërkohen investime të tjera.
Deri në vitin 2040, sipas tij, duhen të paktën 104 impiante të trajtimit të ujërave. Pjesë e të njëjtit projekt, pra ku është financuar impianti është edhe sjellja e ujit në Dukat dhe një pjesë të Orikumit.
Sipas përfaqësuesve të institucioneve gjermane në vend ka një qasje gjithëpërfshirëse për të gjithë rajonin e Vlorës, të lidhur me infrastrukturën e ujit, kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave.
Një nga sfidat që haset aktualisht në sektor është mungesa e inxhinierëve të profilizuar në këtë aspekt dhe janë inxhinierët gjermanë ata që bëjnë projektimin dhe mbikëqyrjen.
Aktualisht në rajonin jugor, Selenicë-Himarë janë në funksion 5-6 impiante të kësaj natyre.
Shkolla e Mesme Profesionale Mihal Shahini
Turizmi ndryshon qasjen e shkollave profesionale
Kthimi i Shqipërisë në një destinacion me interes të madh turistik nga viti në vit dhe zgjerimi i hartës së vendeve që po na vizitojnë ka vënë bizneset e sektorit nën presionin e ofrimit të një shërbimi cilësor.
Kjo automatikisht ka rritur kërkesën për forcë punëtore të kualifikuar nga operatorët turistikë. Shkollat profesionale janë ato që e kanë identifikuar këtë kërkesë të operatorëve, duke tentuar një përshtatje sa më të mirë të programeve të tyre me nevojën që ka tregu.
Një rast i tillë është Shkolla Tregtare në Vlorë me një historik 100-vjeçar të saj dhe të orientuar në ekonomi, biznes dhe turizëm.
Gjenovefa Xhakaj, drejtore e këtij institucioni, tha se shkolla ofron arsim dual në profilin kuzhinë dhe po i njëjti sistem dual në menaxhim strukturash në përshtatje të zhvillimeve që ka qyteti dhe rajoni i Vlorës të tërësi.
Ajo thotë se më shumë se 90% e nxënësve që përfundojnë këtë shkollë arrijnë të integrohen në tregun e punës. Në këtë prizëm, ndikim pozitiv në orientimin sa më të qartë të programeve sipas kërkesës së tregut ka dhënë edhe ndihma e projekteve gjermane.
Qendra e Kompostimit në Roskovec
Ngritja e qendrës së kompostimit në Roskovec, si mbetjet po kthehen “në përfitim”
Roskoveci është një nga Bashkitë që nëpërmjet një qendre kompostimi ka arritur të ndryshojë tërësisht mënyrën sesi menaxhohen mbetjet e gjelbra.
Përfaqësues të projektit që mbështetet nga Bashkimi Euopian thanë se 15 bashki po asistohen në ngritjen e qendrave të kompostimit dhe selektimit.
Eduar Cani, konsulent në këtë projekt, tha se qendra të kësaj natyre kanë një kosto relativisht modeste afro 150 mijë euro por përfitimet që sjellin dhe ndikimi që kanë në mjedis, është i madh.
Ai thotë se në shumë raste, kjo nuk është çështje kostoje, por vizioni. Për herë të parë, Roskoveci po prodhon nga mbetjet e gjelbra që merr nga fermerët humus që ka vlerat e plehut organik për tokën bujqësore.
Majlinda Bufi, kryetare e Bashkisë së Roskovecit, tha se Qendra e Kompostimit ku bëhet dhe selektimi i kartonit që më pas shitet është një nga shembujt e ekonomisë qarkulluese që po aplikohet.
Sipas saj Bashkia që drejton ka në përbërje të saj 300 hektarë serra dhe kjo ka shtuar mbetjet e gjelbra.
“Kjo situatë na ka bërë që ne të kemi një shërbim të posaçëm për mbetjet bimore dhe në bazë të tyre të prodhojmë pleh organik që e përdorim për nevojat e Bashkisë sa i takon gjelbërimit por edhe një marrëdhënieje morale me fermerët që sjellin mbetjet dhe që marrin pas pleh.
Ne kemi si objektiv që të zgjerojmë këtë qendër dhe të arrijmë në një produkt final që e standardizojmë, e paketojmë nën markën tonë dhe e shesim.
Kjo do të thotë më shumë të ardhura. Sigurisht që kjo kërkon kohë dhe financim. Me mbështetjen e GIZ po miratojmë strategjinë e menaxhimit. Një tjetër pjesë që po punojmë lidhet me ullinjtë.
Ne kemi 450 mijë rrënjë ullinj.
Banorët që i kultivojnë, kryejnë procesin e nxjerrjes së vajit dhe më pas në fund ngelet ajo që quhet bërsi. Ne synojmë që nëpërmjet bërsisë bashkuar me degëzat e pishës të prodhojmë pelet për ta përdorur për ngrohjen në shkolla” tha znj. Bufi.
Shkolla e Mesme Profesionale Mihal Shahini
Lulëzimi i agroturizmit zgjon interesin për “farat” autoktone
Kulinaria dhe prodhimet autentike janë ndoshta një nga pikat që lakohet më shpesh nga turistët e huaj që na vizitojnë.
Gërshetimi i prodhimtarisë bujqësore me një gatim tradicional të përsosur ka sjellë suksesin e padiskutueshëm të atyre oazave që po njohin rritje dita-ditës dhe që qëndrojnë në atë që quhet si agroturizëm.
Valbona Hobdari drejtoreshë e Bankës Gjenetike të Farave të Shqipërisë, tha se është rritur kërkesa për fara autoktone nga viti në vit, sidomos nga agroturizmet. Prodhimtaria e farave vendase është më e ulët se farat masive por cilësia e produktit është dukshëm më e lartë.
“Banka Gjenetike e Shqipërisë është institucioni i vetëm i produkteve gjenetike dhe është krijuar në vitin 1998. Ne kemi vite që eksplorojmë me aksesionet autoktone të vendit. Aktualisht ruajmë 5200 aksesionet nga të cilat 4100 janë farë dhe 1100 janë pemë frutore.
Tashmë thuajse 26 vite nga krijimi dhe ruajtja e aksesioneve ka ardhur momenti të hidhen në prodhim në agroturizme dhe fermerë për t’i promovuar. Janë të paktën 65 varietete perimesh me vlera që ne po i nxisim dhe po ecim me sloganin nga fara në pjatë.
Ne nuk i shesim këto fara, por i japim tek të interesuarit me kushtin që kush merr duhet të kthejë diçka. Këto fara do të certifikohen të gjitha”, tha znj. Hobdari.
Ndërkohë Julian Shyqyriu, nga Bio Farm Gramsh, tha se aktualisht po kultivon disa varietete autoktone në speca, domate, patëllxhan të cilat janë më të mira sesa ato të prodhimit masiv.
Kjo sipas tij ka të bëjë edhe me faktin që janë të rritura pa pesticide, janë më rezistente si bimë dhe më jetëgjatë. Në fermën e agroturizmit, turistët vjelin të vetëm perimet dhe frutat duke u kthyer në një eksperiencë të veçantë.
Postimi ” Zhvillimi i qëndrueshëm dhe turizmi, si bosht për investimet ” eshte marre nga Revista Monitor.
