Dy vitet e fundit, industria përpunuese ka shënuar vetëm rënie, për tetë tremujorë radhazi, duke kulmuar në janar-mars 2025, me një tkurrje prej 7.6%.
Sipas të dhënave që publikohen nga INSTAT, kjo është periudha më e gjatë historike që sektori është në territor negativ, madje edhe në raport me krizën e 1997-s, kur rënia zgjati vetëm 4 tremujorë, duke u rimëkëmbur me shpejtësi nga 1998-a.
Burimi: INSTAT
Pesha e industrisë përpunuese në raport me Prodhimin e Brendshëm Bruto zbriti në 2024-n në 6.5%, nga 7.61% që është kontributi i industrisë gjithsej, përfshirë dhe atë nxjerrëse. Ky është niveli më i ulët nga 2017-a.
Përtej madhësisë, kontributi është shumë më i rëndësishëm në punësim.
Vetëm industria përpunuese (përjashtuar energji elektrike, gazi, uji dhe trajtimi i mbetjeve, që janë kryesisht shtetërore) kishte rreth 105 mijë të punësuar në vitin 2023 (viti i fundit kur raportohen të dhënat), duke qenë punëdhënësi i tretë më i madh në vend, pas tregtisë e shërbimeve me dy të parat ku mbizotërojnë të vetëpunësuarit.
Burimi: INSTAT
Peshën kryesore në punësimin e industrisë përpunuese e ka aktiviteti i “tekstile e veshje” (28.3 mijë) e ndjekur nga “ushqime, pije dhe duhan” (20 mijë) dhe “lëkurë e këpucë”, po rreth 20 mijë, të tre këta sektorë raportojnë rënie, të ndikuara nga Euro e dobët që ka goditur sidomos eksportet e tekstileve dhe këpucëve, konkurrenca nga importet që po e ndien agroindustria.
Të dyja po përballen dhe me rritje të kostove të aktivitetit, duke filluar nga pagat e shpenzime të tjera.
Burimi: INSTAT
Kriza ku ka hyrë industria përpunuese duket e thellë dhe e qëndrueshme. Alban Zusi, prodhues, kryetar i Shoqatës së Eksportuesve, jep disa nga arsyet që shpjegojnë se pse ky sektor ka arritur në këtë pikë që duket se për momentin është në një rënie pa kthim.
Problemi i parë që industria po shkon drejt rënies lidhet me politikat fiskale.
“Disa industri që po ecin mirë si turizmi dhe ndërtimi kanë lehtësi të theksuara fiskale. P.sh., turizmi ka 6% TVSH ndërsa ndërtimi e ka TVSH-në të llogaritur mbi një kosto të fiksuar reference.
Industria jo vetëm që nuk i ka këto lloj lehtësish, por përkundrazi në këto vitet e fundit, vazhdimisht është rënduar me detyrime fiskale, përmes rregullimeve të posaçme, që bien në kundërshtim me ligjin, si p.sh. akciza a gazit.
Nga 1 korriku 2022, hyri në fuqi vendosja e akcizës prej 6 lekësh për litër për gazin e lëngshëm që përdoret për qëllime biznesi.
Gjithashtu, u hoq rimbursimi i akcizës për lëndët djegëse që përdoren nga industria për nevoja teknologjike në procesin e prodhimit në disa sektorë, si: farmaceutika, tullat, çimentoja, birra dhe nafta bruto.
Pas hyrjes në fuqi të këtij ndryshimi, niveli i akcizës së gazit u unifikua për të gjithë konsumatorët, si ata që e përdorin për qëllime vetjake, ashtu edhe ata për qëllime biznesi.
Ndryshimet u kundërshtuan nga shoqatat e biznesit, pasi vendosja e akcizës së gazit, që përdoret si lëndë djegëse nga fabrikat, do të dëmtonte industritë prodhuese.
Z. Zusi pohon se kjo lëvizje fiskale ka shtuar kostot e prodhimit vendas dhe ka nxitur produktet e importit.
Një tjetër problem është akciza e mjedisit mbi lëndët ambalazhuese.
“Shqipëria ka një taksë të posaçme mbi plastikën e kartonit që aplikohet edhe kur produkti rieksportohet, pra zbatohet në mënyrë masive në çdo lloj produkti që përdor industria shqiptare dhe kjo nuk aplikohet mbi produktet e importit duke e bërë më pak konkurrues prodhimin vandas.
Këtu flasim për të gjitha llojet e ambalazhit”, pohon ai.
Industria po përballet me konkurrencë nga turizmi në tregun e punës.
“Turizmi, me nxitësit që ka, po dëmton rëndë pjesën e fuqisë punëtore gjatë muajve të verës, duke ofruar paga më të larta. Ai po i merr fuqinë punëtore industrisë duke e kaluar këtë të fundit në krizë për tre-katër muajt e vitit.
Për më tepër, në turizëm ka informalitet, ndërsa industritë janë shumë të formalizuara, pasi kanë kontrolle gjatë gjithë vitit”, shpjegon z. Zusi.
Kostot për investime, me synim zgjerimin në industri, janë të larta.
“Marrja e lejeve të ndërtimit për investime industriale në të gjithë sektorët nga një stallë në një dhomë frigoriferike, me synim zgjerimin e aktivitetit, pavarësisht se vlera e investimit mund të jetë shumë e vogël ka të njëjtat kosto siç ka leja e ndërtimit të një pallati me vlerë më të lartë.
Ndaj të bësh investime të vogla dhe të shpeshta në industri nuk ka leverdi, është e mundimshme, e lodhshme në kohë dhe sipërmarrjet frenohen në nisma për t’u zgjeruar pasi procedurat, kostot dhe kohëzgjatja e bëjnë atë të paleverdishëm”.
Z. Zusi shton se në Shqipëri nuk ka ende zona të aprovuara industriale, kur së pari, procedurat e marrjes së lejeve dhe të ndërtimit të jenë të thjeshtuara, të lehtësuara; e dyta të ketë akses infrastrukture të garantuar si energjia, uji i pijshëm, shkarkimet e ujërave dhe aksesi i rrugës të ofruara nga administrata publike.
Rrjedhimisht, realizimi i një investimi industrial në Shqipëri, një pjesë të madhe të kostos së investimit, e ka për këtë infrastrukturë.
“Nëse kjo do të ofrohej në mënyrë të përqendruar në zona të caktuara industriale nga administrata publike përkundrejt një tarife infrastrukturore, atëherë investimeve në industri do t’iu ulej kosto me 20-30%.
Sot, çdo industrialist duhet të bëjë investime për tensionin e lartë, impiantet e trajtimit të ujërave, ndërkohë që këto fonde mund të investoheshin për makineri e pajisje”.
Prodhimi vendas është i diskriminuar dhe përkundrejt importit, për shkak të importit të produkteve të subvencionuara.
“Institucionet shqiptare nuk i respektojnë Marrëveshjet e Tregtisë së Lirë (MTL), të cilat parashikojnë ose taksim të produkteve në masë të barabartë me subvencionin që kanë marrë në vendin e origjinës, ose detyrimin e vendeve të origjinës për t’i hequr nga skema e subvencionit produktet që vijnë drejt Shqipërisë.
Konkurrenca e industrisë vendase me produkte importi të subvencionuara bën që normat e fitimit të jenë minimale dhe rrjedhimisht, rritja e industrive vendase të jetë shumë e ulët, pasi nuk akumulohen fonde për shtim të investimeve dhe si rrjedhojë, konkurrueshmërisë”.
Teksa vendi ka nisur procedurën e integrimit në Bashkimin Europian, që nënkupton së pari harmonizimin e legjislacionit me vendet e BE-së, të paktën në një moment të parë, ky proces pritet të kthehet në një tjetër dhembje koke për sipërmarrësit prodhues.
Z. Zusi pohon se shumë biznese do të jenë në disavantazh, pasi do të duhet të bëjnë shumë investime joproduktive për të plotësuar standardet mjedisore, ushqimore, të sigurisë në punë etj.
“Këto janë investime që kërkojnë shumë financime e kanë kosto të lartë operative e të mirëmbajtjes, pa sjellë përmirësim të produktivitetit.
Edhe financimet për inovacione janë të ulëta. Duke mos pasur asnjë nxitje fiskale për inovacionin, industritë shqiptare rriten me ritmin më të ulët të mundshëm në krahasim me rajonin dhe kontinentin.
Për to nuk ka pothuajse fare programe mbështetëse me fonde bashkëfinancimi.
Shqipëria është e fundit në rajon për aksesin ndaj fondeve europiane për teknologji inovacioni, ekonomi qarkulluese, etj.
Z. Zusi paralajmëron se në rast se nuk ndërhyhet, industria do të kthehet në magazina për importe. Kjo situatë do të ketë pasoja për sa i përket publikut, pasi do të rritet kostoja e jetesës, do të ulet niveli i përpunimit të lëndëve të para dhe do të kemi humbje të vendeve të punës.
“Do të ketë vështirësi në punësimin e të rinjve që mbarojnë shkenca natyrore, ekonomike, inxhinieri, pasi industritë janë burimi kryesor i punësimit në mënyrë të diversifikuar të universitarëve.
Do të ketë vende pune për juristë, ekonomistë, magazinier, shoferë, s’do të ketë inxhinierë, teknolgogë etj.”.
Kjo qasje do të ulë ndikimin e turizmit në zhvillimin ekonomik, pasi turizmi nuk do të hedhë në treg produktin vendas, por produktin e importit duke u bërë më pak tërheqës për të huajt, që kërkojnë origjinalitet kur vizitojnë një vend.
Z.Zusi propozon që të krijohet një ministri e posaçme e industrisë.
“Nuk ka vend të zhvilluar pa industri. Aq më keq kur ajo përkeqësohet. Problemet janë shumë, por rrugëzgjidhjet janë të shpërndara në ministri të ndryshme dhe asnjëra nuk e ka në fokus industrinë.
Duhet të krijohen bordet sipas sektorëve industrialë e të identifikohet secili sektor dhe të bëhet një plan veprimi për 3 aksionet që do të zgjidhnin 60-80% të problemit”.
Ai shton se problemet janë të identifikuara, po ashtu dhe edhe zgjidhjet.
“Thjesht duhet të dëgjohen palët e interesit e të bihet dakord për një plan veprimi, pasi kjo është në interes të të gjitha palëve: qytetarëve, administratës, e sipërmarrjes”, përfundon ai.
Lexoni edhe:
200 VIP-at e 2024-s; Në “kurthin” e punonjësve
Industria ka hyrë zyrtarisht në recesion
Postimi ” Alban Zusi: Industria përpunuese po kthehet në magazinuese, pasojat në afatin e gjatë ” eshte marre nga Revista Monitor.
