Flet Erald Elezi, Administrator Korporata Elektroenergjetike Shqiptare
Fillimisht ishte vetëm kaskada e Drinit, zemra energjetike e vendit në menaxhimin e Korporatës Elektroenergjetike Shqiptare (KESH).
Më pas, zgjerimi i interesit për fotovoltaikët në tërësi duket se do të tërhiqte edhe vëmendjen e KESH, për të investuar fillimisht në projekte të vogla, si ai mbi digën e Qyrsaqit. Tashmë vit pas viti, projektet për diversifikim dhe zgjerim të kapaciteteve prodhuese në tërësi po bëhen më të shumta.
Erald Elezi, Administrator i Korporatës Elektroenergjetike Shqiptare në këtë intervistë për “Monitor”, pohon se përveç një projekti më të madh në zonën e Belshit, ku KESH do të ndërtojë një impiant fotovoltaik me kapacitet të instaluar 50 MWp, në horizont është edhe një projekt që do të aplikohet në kaskadën e Drinit.
Bëhet fjalë për një shtim të fuqisë së projektuar “me 200 MW nëpërmjet riqarkullimit të ujit ndërmjet HEC Koman – HEC Fierzë, që teknikisht njihet si teknologjia “Pump Storage”.
Viti 2023 prezantoi një panoramë tërësisht të ndryshme në raport me vitin 2022 për sektorin e energjisë, me një zbehje graduale të efekteve të krizës. Si ishte ky vit për Korporatën Elektroenergjetike Shqiptare për sa i takon aktivitetit?
Viti 2023 ishte një periudhë me aktivitet intensiv për Korporatën dhe sektorin elektroenergjetik në përgjithësi.
Ndërkohë që çmimet e energjisë ishin relativisht të qëndrueshme në periudhën 2010-2020, vitet 2021 dhe 2022 panë rritje të paprecedentë të çmimeve. Megjithatë, në vitin 2023, çmimet ranë dhe u stabilizuan, duke lehtësuar presionin mbi ekonominë globale dhe duke ulur ekspozimin e Korporatës ndaj rreziqeve që paraqet tregu i energjisë nga çmimet e larta.
Prodhimi neto për vitin 2023 rezultoi 33% më shumë krahasuar me vitin 2022. Në vitin 2022 është prodhuar 3,859,730 MWh, ndërsa në vitin 2023 rreth 5,131,482 MWh. Gjatë vitit 2022, KESH ka blerë 1,467,734 MWh, ndërsa në vitin 2023, vetëm 563,582 MWh, duke ulur ekspozimin ndaj tregjeve me 62%.
Po kështu, KESH sh.a. në vitin 2023 ka kryer procedura shitje energji elektrike në Tregun e Lirë në sasinë prej 646,356 MWh, ose 3.2 herë më shumë sesa në vitin 2022, ku ka shitur vetëm 202,016 MWh.
Në aspektin operacional, kushtet e favorshme hidro-meteorologjike të vitit 2023 sollën aktivitet të shtuar në prodhimin e Kaskadës së Drinit, ndryshe nga viti i vështirë hidrik 2022. Ky ndryshim i performancës në prodhim theksoi sërish varësinë e lartë të gjenerimit të energjisë elektrike nga burimet hidro, për shkak të portofolit të prodhimit pothuajse 100% nga HEC-et.
Në vijim të përballimit të gjendjes së emergjencës edhe gjatë 2023, Korporata e përqendroi veprimtarinë operacionale në sigurimin e volumeve të energjisë në funksion të përmbushjes së objektivit për furnizim për Detyrimin e Shërbimit Publik (DSHP), pra me aktivitet kryesor në tregun e rregulluar.
Përveç veprimtarisë në këtë treg, Korporata zhvilloi edhe aktivitetet e tjera, kryesisht ato komerciale me objektiv rritjen e përfitueshmërisë nga aktiviteti tregtar në Tregun e Lirë dhe ato investuese me objektiva si: rritja e sigurisë/eficiencës së aseteve gjeneruese dhe zhvillimin e qëndrueshëm afatgjatë, nëpërmjet shtimit të diversifikuar të BRE-s.
Si është reflektuar situata e përgjithshme e sektorit të energjisë e vitit 2023 në bilancin e kompanisë?
Ashtu siç u evidentua edhe më lart, viti 2023 rezultoi vit i favorshëm hidrik duke stimuluar aktivitet shfrytëzues dhe gjenerues të shtuar, ku Korporata arriti të përballojë më me lehtësi dhe siguri përgjegjësitë ndaj situatës së emergjencës në furnizimin me energji elektrike.
Po kështu, edhe situata e çmimeve të stabilizuara në tregjet globale të energjisë favorizuan një aktivitet të ndjeshëm pozitiv për korporatën gjatë vitit 2023.
Pavarësisht kësaj situate pozitive, KESH u kujdes për menaxhimin sa më eficient të Kaskadës së Drinit dhe gjithashtu, duke zhvilluar aktivitetin e përgjithshëm mbi parimet e optimizimit dhe menaxhimit eficient të kostove.
Të ardhurat totale për vitin 2023 u realizuan në 38.5 mld lekë, ose 12% më shumë krahasuar me vitin 2022 prej 34.45 mld lekë. Rezultati neto për vitin 2022 rezultoi negativ, prej 26.7 mld lekë, ndërsa në vitin 2023 rezultoi ndjeshëm pozitiv prej 13.5 mld lekë.
Cilat janë sfidat me të cilat është përballur KESH gjatë vitit të shkuar?
Viti 2023 u vlerësua si i suksesshëm për menaxhimin e Korporatës, ku arriti të përballojë me sukses sfidat dhe përgjegjësitë e emergjencës në furnizimin me energji elektrike.
Përmes menaxhimit të prodhimit të brendshëm, shkëmbimeve të energjisë me KEK dhe depozitimeve nga PPE (Prodhuesit me Përparësi të Energjisë), shoqëria jo vetëm përmbushi detyrimet e saj, por gjithashtu zhvilloi një aktivitet dinamik komercial në tregun e lirë, duke siguruar të ardhura shtesë.
Si rezultat, Korporata jo vetëm nuk pati nevojë për mbështetje financiare/subvencionim veprimtarie nga buxheti i shtetit, por kontribuoi në mënyrë direkte në buxhet si tatimpagues.
KESH, viteve të fundit, ka fokusuar vëmendjen drejt diversifikimit, ku përveç prodhimit hidro nga Kaskada e Drinit ka zhvilluar dhe po zhvillon një sërë investimesh në burime të diversifikuara të energjisë, mund të na thoni më shumë rreth këtyre projekteve?
KESH ka njohur nevojën për diversifikimin e prodhimit të energjisë dhe ka investuar në shtimin e burimeve të reja të energjisë, nëpërmjet diversifikimit kryesisht në teknologjinë fotovoltaike.
Kjo strategji është e domosdoshme dhe në linjë me strategjinë kombëtare të zhvillimit të sektorit energjetik, ku prioritet në zhvillimin afatgjatë dhe të qëndrueshëm të sektorit është diversifikimi i burimeve të reja të energjisë nëpërmjet formave PV, erë etj.
Aktualisht, Korporata po zhvillon disa projekte të rëndësishme për të shtuar kapacitetet e gjenerimit nëpërmjet diversifikimit si më poshtë:
- Projekti për ndërtimin e impiantit fotovoltaik lundrues me fuqi të instaluar 13.8 MWp po zhvillohet në liqenin e Vaut të Dejës. Parashikohet të ketë një prodhim të pritshëm vjetor prej 20.16 GWh dhe me eficiencë prodhimi të kënaqshëm rreth 16% për këtë lloj teknologjie. Ky projekt po realizohet në bashkëpunim me BERZH, nëpërmjet kompanisë bijë të Korporatës SENA sh.a. Specifika e këtij projekti qëndron në faktin se ndërtimi i impiantit do të jetë mbi sipërfaqe ujore, duke sjellë risi në aplikimin e kësaj teknologjie.
- Projekti tjetër është ai i impiantit fotovoltaik në digën e Zadejës të HEC Vau i Dejës, me fuqi të instaluar 8.25 MWp, i cili do të operojë sipas modelit të impiantit tashmë operativ prej dy vitesh të instaluar në digën e Qyrsaqit. Prodhimi i pritshëm vjetor parashikohet 11.2 GWh, duke projektuar një eficiencë në prodhim prej 15.5%. Ky projekt po realizohet tërësisht me fondet e vetë Korporatës.
- Projekti për impiantin fotovoltaik me fuqi 50 MWp në zonën e Belshit, i cili për arsye të fuqisë së lartë, konsiderohet projekt në shkallë të gjerë dhe është një sfidë dhe një hap shumë i rëndësishëm për diversifikimin. Prodhimi i pritshëm vjetor parashikohet në 74.5 GWh, duke projektuar një eficiencë në prodhim mjaft të lartë prej 17% pasi edhe Belshi konsiderohet zonë me rrezatim të lartë diellor.
Përveç energjisë diellore, Korporata po zhvillon projekte nga burime të tjera alternative si: gjeneruesit termikë lundrues me fuqi të instaluar 110 MW në zonën e Triportit (Vlorë) dhe projektin më afatgjatë të prodhimit të energjisë me fuqi të projektuar 200 MW nëpërmjet riqarkullimit të ujit ndërmjet HEC Koman – HEC Fierzë, që teknikisht njihet si teknologjia “Pump Storage”.
Burimet e reja të energjisë
KESH ka njohur nevojën për diversifikimin e prodhimit të energjisë dhe ka investuar në shtimin e burimeve të reja të energjisë, nëpërmjet diversifikimit kryesisht në teknologjinë fotovoltaike. Kjo strategji është e domosdoshme dhe në linjë me strategjinë kombëtare të zhvillimit të sektorit energjetik, ku prioritet në zhvillimin afatgjatë dhe të qëndrueshëm të sektorit është diversifikimi i burimeve të reja të energjisë nëpërmjet formave PV, erë etj.
Si e ka ndikuar aktivitetin tuaj një hallkë si ajo e Bursës Shqiptare të Energjisë?
Në lidhje me liberalizimin e modelit të tregut të energjisë dhe reformave sektoriale, viti 2023 shënoi ngjarjen më të rëndësishme pasi nisi operimin zyrtar Bursa Shqiptare e Energjisë – ALPEX, përmes ankandit të parë të tregut të ditës në avancë (DAM), duke realizuar një nga përparësitë e Qeverisë Shqiptare për sektorin energjetik, një angazhim i realizuar i Shqipërisë ndaj Sekretariatit të Komunitetit Europian të Energjisë.
Operimi i ALPEX e ka ngritur sektorin elektroenergjetik në një nivel tjetër të funksionimit të tij, duke e përafruar dhe duke integruar më tepër me tregjet e zhvilluara europiane të energjisë. ALPEX synon të jetë NEMO me shtrirje rajonale, duke filluar me unifikimin e tregut me Kosovën.
Në aspektin tregtar, si një pjesëmarrës aktiv në ALPEX, shumë aktivitete tregtare të Korporatës kryen nëpërmjet ALPEX, duke sjellë standarde të larta shkëmbimi, transparencë dhe siguri në transaksion.
Që prej datës 1 prill 2023, KESH diversifikoi portofolin e tregtimit të energjisë elektrike, duke tregtuar energji elektrike edhe në Bursën Shqiptare të Energjisë, Alpex. Roli i KESH në tregtimin e energjisë në Bursë nuk ka qenë vetëm si “price taker”, por edhe si “price maker”.
Në vijim, binjakëzimi i tregjeve me Kosovën ishte hapi i dytë më i rëndësishëm për Bursën, pasi ajo diversifikoi burimet e prodhimit të energjisë dhe rriti flukset e tregtimit.
KESH, përveç sasisë së vendosur si detyrim për shërbim publik dhe të dakordësuar me shoqërinë FSHU nëpërmjet kontratës së miratuar nga Bordi i ERE-s, ka tregtuar në bursën shqiptare edhe tepricat ose mungesat e energjisë elektrike nga prodhimi i Kaskadës së Drinit.
Skavica
Projekti Skavica është drejt përfundimit të Fazës së Parë, e cila konsiston në studime teknike e mjedisore-sociale, për të cilat është duke u kryer oponenca teknike nga një trupë e pavarur ekspertësh të Univesitetit Politeknik, si dhe ekspertë ndërkombëtarë. Ndërkohë, janë duke u vlerësuar alternativat e mundshme për realizueshmërinë e projektit.
Viti 2023 shënoi fundin e gjendjes së emergjencës, çfarë ndryshimesh ka sjellë kjo për KESH?
Në vitin 2023, KESH kishte detyrimin për të zbatuar një vendim të qeverisë që e ngarkonte me sigurimin e energjisë për klientët universalë, duke përfshirë edhe mundësinë për të kontraktuar dhe për të shtuar asete të tjera gjeneruese, si dhe për të kryer transaksione në Tregun e Lirë të energjisë.
Kjo ishte pjesë e përpjekjeve për të përballuar krizën energjetike në atë periudhë.
Pas përfundimit të gjendjes së emergjencës më 31 dhjetor 2023, KESH vazhdoi zbatimin e detyrimeve të saj për furnizimin me energji gjatë vitit 2024, me disa ndryshime të miratuara nga Këshilli i Ministrave në fillim të vitit.
Shoqëria u autorizua të kryejë transaksione të reja në Tregun e Lirë duke përfshirë shitblerjen e energjisë dhe lidhjen e kontratave afatgjata për të mbuluar nevojat e tregut.
KESH gjithashtu ka të drejtë të shesë energji për kategori specifike klientësh që dalin në Treg të Lirë, si dhe të depozitojë energjinë e tepërt të krijuar nga burimet e rinovueshme për përdorim të mëvonshëm ose për mbulimin e humbjeve të Operatorit të Sistemit të Shpërndarjes.
Në mënyrë të veçantë, KESH mund të lidhet me burime të rinovueshme për të diversifikuar prodhimin e saj të energjisë.
Tepricat e energjisë, që nuk përdoren për mbulimin e humbjeve, mund të shiten në Tregun e Lirë, me kontrata që miratohen nga Enti Rregullator i Energjisë (ERE), duke siguruar një furnizim të qëndrueshëm dhe të sigurt për klientët.
A mund të kemi disa detaje si po ecën projekti për Skavicën, në cilën fazë jemi aktualisht?
Projekti Skavica është drejt përfundimit të Fazës së Parë, e cila konsiston në studime teknike e mjedisore-sociale, për të cilat është duke u kryer oponenca teknike nga një trupë e pavarur ekspertësh të Univesitetit Politeknik, si dhe ekspertë ndërkombëtarë.
Ndërkohë, janë duke u vlerësuar alternativat e mundshme për realizueshmërinë e projektit, duke konsideruar aspektet mjedisore e sociale dhe tekniko-ekonomike, si dhe është angazhuar Këshilltari Financiar, i cili do të kryejë një vlerësim të pavarur financiaro-ekonomik dhe do të mbështesë KESH në lidhje me financimin e projektit nga institucionet ndërkombëtare financiare.
Me përfundimin e fazës së parë, qartësimit të financimit dhe projektit, do të arsyetohen dhe afatet e kalimit në fazën e dytë.
Vlen të theksohet se projekti në të gjithë fazat e tij do të udhëhiqet nga standardet e praktikat e mira ndërkombëtare, sidomos për sa u përket masave parandaluese, zbutëse apo kompensimit të ndikimeve të pritshme mjedisore e sociale.
Me përzgjedhjen e opsionit më të mirë për realizueshmërinë e projektit, do të ndiqen hapat e përcaktuar në ligjin special për projektin, si dhe proceduarat ligjore sipas legjislacionit kombëtar në fuqi, në lidhje me lejet dhe autorizimet për të bërë të mundur realizimin e tij.
Intervistoi: Nertila Maho
Postimi ” “Nga impianti në Belsh te teknologjia e re në Koman, si po zgjerohen investimet për diversifikim” ” eshte marre nga Revista Monitor.
